جمعیت غیر فعّال Nonactive Population

كلمات كليدي : جمعيّت غير فعال، جمعيّت فعّال، جمعيّت شناسي

نویسنده : سمانه خالدی

یکی از منابع ارزشمند مطالعات جامعه‌شناسی، اطلاعات به‌دست آمده از سرشماری‌هاست؛ که از جمعیت‌شناسی به‌دست می‌آید. جمعیت‌شناسی می‌کوشد، تا با استفاده از داده‌های سرشماری، به روابط اجتماعی در ساختار جمعیّتی به‌لحاظ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بپردازد و از سوی دیگر با تأمین اطلاعات اولیه مورد نیاز جامعه‌شناسی، به بررسی، تحلیل و سیاست‌گذاری برنامه‌ریزان کشور یاری می‌رساند. یکی از مفاهیم مهمّی که مبنای بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها در مسأله اشتغال و بودجه‌بندی اقتصادی مطرح است، جمعیت فعّال و غیر فعّال هر کشور است. جمعیّت فعّال از نظر جمعیت‌شناسی، گروه‌های سنی 15 تا 64 سال را شامل می‌شود؛ که در سن کار قرار دارند «و براساس تعریف دفتر بین‌المللی کار وابسته به سازمان ملل، ‌جمعیّت زیر 15 سال و بالای 65 سال، جمعیّت غیر فعّال محسوب می‌گردند. به‌عبارت دیگر، جمعیت زیر ۱۵ سال جمعیت لازم‌التعلیم است؛ که باید شاغل به‌تحصیل باشد و جمعیت 65 سال به بالا آن بخش از جمعیّت است که به‌دوران فراغت رسیده و باید از کار کناره‌گیری کند و با آسودگی به زندگی خویش ادامه دهد. ولی می‌توان گفت که در تمام کشورها، چنین چیزی به‌طور کامل اتفاق نمی‌افتد و در بسیاری از نقاط جهان، این دوبخش همچنان شاغل هستند.»[1]

بسیاری از افراد، با اینکه در سن فعالیت قرار دارند، امّا اشتغال ندارند.

«جمعیت غیر فعّال را نباید با جمعیت بیکار (Unemployed) اشتباه کرد؛ زیرا بیکار کسی است که در سن کار قرار دارد و با داشتن توان، دنبال کار می‌گردد؛ ولی پیدا نمی‌کند. در حالی‌که جمعیّت غیر فعّال بنابه دلایل مختلف در جستجوی کار و فعالیّت نیست»[2]

انواع جمعیت غیر فعّال

جمعیت غیر فعال به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. وابستگان؛ افرادی هستند که برای ادامه حیات خود، به کوشش صاحبان درآمد یا نان‌آوران احتیاج دارند. در این مورد، می‌توان از زنان خانه‌دار، کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان نام برد.
2. افراد متّکی به خود؛ کسانی هستند که می‌توانند وسایل لازم برای امرار معاش خود را فراهم کنند. در بین این افراد، می‌توان از سهام‌داران، بازنشستگان و صاحبان مستغلات نام برد.
3. سرباران؛ به کسانی اطلاق می‌شود، که استعداد و امکان کار کردن ندارند و برای زندگی خود از کمک‌های عمومی برخوردار هستند. اعانه‌بگیران و بیکاره‌ها، رمالان، دعانویسان، فال‌گیران،‌ معرکه‌گیران و افرادی مانند آن‌ها جزو مقوله سرباران محسوب می‌شوند.

تحول فعالیّت در ایران

در سرشماری‌های نخست ایران؛ یعنی سال‌های 1335، 1345 و 1355 جمعیّت فعال 10 سال به بالا در نظر گرفته می‌شد و طبعاً تعداد جمعیت غیر فعال میزان کمتری نسبت به زمان کنونی داشت؛ زیرا در آن زمان کودکان زیر 10 سال هم حتّی در برخی مناطق روستایی مشغول بوده‌اند. در سرشماری سال 1365 حتی 6 درصد از جمعیت غیر فعّال 5-9 ساله، مشغول به‌کار بوده‌اند. به هر حال، بخشی از جمعیّت گروه سنّی غیر فعّال؛ یعنی تا 14 سال، در فعالیت‌های مربوط به کشاورزی، صنایع دستی و محلّی و دامداری مشغول بوده و عملاً جزء نیروی انسانی کار محسوب می‌شدند. در سال 65 با این‌که جمعیّت غیر فعال حدود 40 درصد بوده؛ اما 28 درصد از این تعداد، به‌کار اشتغال داشته‌اند؛ که در محاسبات جمعیت‌شناختی باید عملاً به جمعیّت در سنّ فعالیت افزوده شوند.

گذشته از آنچه که در مورد محاسبه و برنامه‌ریزی نیروی انسانی، ملاک عمل قرار می‌گیرد، توجه ویژه به گروه، سنی 15 تا 64 سال است؛ که این جمعیت نیز خود به دو بخش فعال (بالفعل) و غیر فعال تقسیم می‌گردد.[3]