كلمات كليدي : مقياس اسمي، مقياس ترتيبي، مقياس نسبي، مقياس فاصله اي
مقیاس‌ها از مهم‌ترین ابزار پژوهش در تمامی دانش‌ها به شمار می‌آیند. با این ابزار واقعیت مورد مطالعه دقیق‌تر سنجیده می‌شود و امکان رده‌بندی درونی اجزای آن میسر می‌شود. واحدها یا مقیاس‌های اندازه‌گیری که در سنجش کیفیت‌ها به کار می‌روند مانند واحدهای کمی یعنی کیلو، لیتر و.... کیفیت‌ها را در سطوح متفاوتی می‌سنجند. از این رو مقیاس‌های سنجش کیفیت‌ها را به سطوح زیر تقسیم‌بندی می‌کنند:
1- اسمی
2- ترتیبی
3- فاصله‌ای
4- نسبی
مقیاس‌های اسمی (Nominal Scale)
ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین مقیاس ما برای سنجش کیفیت‌ها مقیاس‌های اسمی می‌باشند که به وسیله آنها فقط بودن یا نبودن یک صفت سنجیده می‌شود. در این مقیاس امکان تنظیم داده‌ها براساس اولویت وجود ندارد و افراد صرفاً براساس دارا بودن یا دارا نبودن یک صفت طبقه‌بندی می‌شوند. برای مثال 10 نفر از دانشجویان کلاسی را بر اساس صفت ملیت ایرانی بودن مورد سنجش قرار دهیم و به دو گروه ایرانی و غیرایرانی تقسیم کنیم و یا براساس صفت جنسیت بررسی و به دو گروه مؤنث و مذکر طبقه‌بندی کنیم.
از شرایط این مقیاس آن است که هر یک از افراد جامعه آماری تنها به یکی از دو گروه تعلق داشته باشد و هیچ‌یک نباید بتواند در هر دو گروه یا هیچ کدام از دو گروه قرار گیرد و همین‌طور کل صفت در دو گروه قابل بررسی باشد نه بخشی از صفت مثل ثروت.
مقیاس ترتیبی (Ordinal Scale)
مقیاس‌های ترتیبی اندکی پیشرفته‌تر از مقیاس‌های اسمی هستند زیرا در آنها علاوه بر دارا بودن یا دارا نبودن یک صفت کیفی، شدت و ضعف نسبی و کمتر یا بیشتر دارا بودن صفت را نیز بررسی می‌کند. در این مقیاس اعداد منسوب به مقولات امکان تنظیم داده‌ها را با تعیین اولویت‌ها و ترتیب‌ها فراهم می‌کنند. بنابراین برخلاف مقیاس‌های اسمی که ویژگی اصلی آنها هم ارزش بودن مقوله‌هاست در این نوع طبقه‌بندی اصل بر تمایز و غیر معادل بودن و رده‌بندی براساس اولویت و ترتیب است مثلاً مشارکت دانشجویان در فعالیت‌های آموزشی قابل تقسیم به سه مقوله فعالیت بسیار زیاد، فعالیت متوسط و فعالیت کم است و یا این‌که دانشجویان تا چه حد به دین خود پایبند هستند و اعتقاد به آن دارند.
مقیاس‌های فاصله‌ای (Interval Scales)
مقیاس فاصله‌ای، مقیاسی با درجات مساوی است مثل دماسنج. هنگامی که نتایج یک تحقیق را بر روی چنین مقیاسی وارد می‌کنیم، هم امکان رده‌بندی آنها در دو جهت (از پایین به بالا و از بالا به پائین) وجود دارد و هم مقایسه داده‌ها امکان‌پذیر است چون درجات مساوی هستند. بنابراین در مقیاس فاصله‌ای علاوه بر دارا بودن یا دارا نبودن یک صفت و شدت و ضعف آن در افراد، می‌توان سنجید که مثلاً یک شخص یک صفت را چقدر بیشتر یا کمتر از شخص دیگر دارا است.
مقیاس‌های نسبی (Ratio Scales)
مقیاس‌های نسبی را می‌توان در واقع گونه‌ای از مقیاس‌های فاصله‌ای دانست. تنها تفاوت آن با مقیاس فاصله‌ای این است که مقیاس نسبی دارای نقطه صفر واقعی می‌باشد. مبدأ سنجش، یک مبدأ واقعی یا به اصطلاح معمول «صفر مطلق» است؛ برای مثال در سنجش جمعیت یک روستا و یا سن و درآمد افراد، مبدأ سنجش صفر واقعی خواهد بود.