كلمات كليدي : لوقا، انجيل لوقا، عهد جديد، كتاب مقدس
نویسنده : هادی جهانگشای
بررسی هویت نویسنده انجیل لوقا در گروی پژوهش و تحقیق در رابطه میان انجیل سوم و کتاب اعمال رسولان است. اگر قبول کنیم که نویسنده انجیل سوم و کتاب اعمال رسولان یک نفر است پس نویسنده لوقا و اعمال رسولان، احتمالا از امت‌های اهل انطاکیه بوده است که حداکثر پانزده سال بعد از پنطیکاست به مسیح (ع) ایمان آورده است. وی دوست و همکار پولس گردید و بعد از ملاقات با وی در کرواس، در سفر دوم همراه او شد. وی در فیلیپی باقی ماند و سرپرستی کلیسای آنجا را به عهده گرفت.
نویسنده این انجیل
مؤلف انجیل لوقا دارای سبک ادبی عالی و تحصیلات عالیه بوده است. نوشته او نشان می‌دهد که طرز فکرش کاملاً یونانی است. وی شخصی بسیار دقیق و موشکاف بوده زیرا باب بیست و هفتم، شامل بهترین شرحی از کشتی‌رانی می‌باشد که از دوران گذشته به دست ما رسیده است.
با بررسی این کتاب آشکار می‌شود که او به امور طبی وارد بوده و به طور خلاصه می‌توان گفت که وی یک غیر یهودی یونانی‌زبان بوده که تحصیلات بسیار عالی و استعداد فکری فراوان داشته است.
او احتمالا از اولین ایمان آورندگان شهر انطاکیه بود. از زندگی وی تا زمانیکه در سال 51 میلادی در ترواس با پولس ملاقات کرد هیچ اطلاعی در دست نیست. با توجه به متنی که نویسنده مسیحی "مریل تنی" در کتاب "معرفی عهد جدید" آورده معلوم می‌گیرد که لوقا نه تنها حضرت مسیح (ع) را ملاقات نکرده بود و از حواریون نبود بلکه وی شاگرد مخصوص پولس بوده و در سفرها وی را همراهی می‌کرد.
انتساب این انجیل به لوقا
سنت کلیسا این انجیل را به لوقا، یار و همراه پولس نسبت می‌دهند. این امر ریشه در شهادت ایرنئوس در پایان قرن دوم دارد. او در کتاب "بر علیه بدعت‌گزاران"[1] می‌گوید:
«انجیل سوم را لوقا، آن گونه که پولس تبلیغ می‌کرد، نوشت».
البته تعداد زیادی از دانشمندان جدید این استناد را پذیرفته‌اند اما یک اشکال جدی را مطرح کرده‌اند و آن اینکه اگر لوقا شاگرد خاص پولس است و همه جا همراه پولس بوده و انجیل او همان چیزهایی است که پولس تبلیغ کرده، پس چرا الهیات این دو کتاب با الهیات پولسی تباین کلی دارد؟ الهیات پولسی عیسی – خدایی است در حالیکه الهیات ایندو کتاب عیسی – بشری است.
زمان نگارش این انجیل
در مورد زمان نگارش این کتاب اقوال مختلفی وجود دارد برخی سالهای 59 تا 63 میلادی و برخی هم دهه 70 یا 80 میلادی را می‌گویند. البته برخی تاریخ نگارش این انجیل را تا حدود سال 90 میلادی احتمال می‌دهند. بنابراین تاریخ نگارش این کتاب در زمانی بین سالهای 70 تا 90 میلادی است که سالهای 80 تا 85 معمول‌تر است.
البته برخی نیز تاریخ نگارش کتاب را تا حدود 100 میلادی هم احتمال داده‌اند. در انجیل لوقا اشاره‌ای به محل نوشتن آن وجود ندارد و در این زمینه احتمالات متفاوتی مطرح گردیده است.
محل نگارش احتمالاً روم بوده اگر چه اخائیه، افسس و قیصریه نیز پیشنهاد شده‌اند اما همه آنها غیر قطعی است.
محتوا
این کتاب با بیان هدف لوقا از نوشتن انجیل آغاز می‌گردد: «از آنجا که بسیاری دست خود را دراز کردند به سوی تألیف حکایت آن اموری که نزد ما به اتمام رسیده... من نیز مصلحت می‌دانم... بنویسم».[2]
در ادامه، تولد و دوران کودکی عیسی (ع) را می‌آورد: «و چون روز هشتم، وقت ختنه طفل رسید او را عیسی نام نهادند و چون ایام تطهیر ایشان بر حسب شریعت او سوی رسید او را به اورشلیم بردند». (2: 21، 22)
سپس به خدمات عیسی (ع) در جلیل می‌پردازد. در باب پنجم، تعدادی از معجزات آن حضرت را بیان می‌کند. در باب هفتم جریان تدهین پاهای عیسی را این چنین آورده است:
«وقتی که عیسی (ع) در خانه یکی از فریسیان بود ناگاه زنی که در آن شهر گناهکار بود... شیشه از عطر آورده و شروع کرد به شستن پایهای او (عیسی ع) به اشک خود و خشکانیدن آنها به موی سر خود و پایهای وی را بوسیده آنها را به عطر تدهین کرد». (7: 36، 39)
باب دهم با حکایت اعزام هفتاد از شاگردان آغاز می‌شود تا اینکه در ادامه در باب 12 نوید و آمادگی مردم را برای بازگشت منجی موعود می‌گوید و در مورد اختلافات و جدایی‌ها و بحرانهای آینده هشداری دهد تا اینکه عیسی (ع) برای سومین باز مرگ خود پیش‌گویی می‌کند.
در باب 19 جریان ورود مطفرانه عیسی (ع) اورشلیم و تطهیر هیکل را بیان می‌کند و در ادامه آخرین مشاجره عیسی را با رهبران یهود بازگو می‌کند و در باب 22 طرح خیانت یهودا اسخر یوطی در شام آخر و اینکه عیسی (ع) انکار کردن پطرس را پیش‌گویی کند و سپس، دستگیری عیسی و محکوم شدن او و صدور حکم مصوب شدنش را آورده است. سپس و در ادامه جان سپردن و تدفین عیسی را گزارش می‌کند.
چنانکه لوقا می‌نویسد، عیسی مسیح قبل از دستگیری پیش‌گویی کرد که پطرس، سه‌بار مسیح را انکار می‌کند و این سه‌بار قبل از بانگ خروس است. وقتی که مسیح (طبق گزارش اناجیل) دستگیر شد و این اتفاق رخ داد پطرس به جمع یهودیان نفوذ کرد و یهودیان در سه مرتبه به وی مشکوک شدند در هر بار پطرس انکار کرد که از یاران مسیح است.