روزه fast

كلمات كليدي : روزه، كليساي كاتوليك، كليساي ارتدكس، كليساهاي پروتستان، پرهيز، كليساي نسطوري، كليساي يعقوبي

نویسنده : محمد ضياء توحيدي

روزه یا خودداری از خوردن و آشامیدن در طول مدت‌زمانی مشخص، در سه دین ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام وجود دارد. البته در مورد وجوب و عدم وجوب، زمان‌های روزه و نیز مدت آن بین این سه دین و حتی گاه بین فرقه‌های مختلف این ادیان، تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد. در این نوشتار ابتدا به بررسی آیاتی که در مورد روزه آمده می‌پردازیم. سپس دیدگاه یهودیت را به اختصار و دیدگاه مسیحیان و فرقه‌های مهم را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.

روزه در کتاب مقدس

در بخش های مختلف کتاب مقدس از روزه به عنوان یکی از آیین های عبادی، سخن رفته است.در عهد قدیم، در مواردی روزه به عنوان یک عبادت لازم برای قوم یهود ذکر شده است؛ در حالی که در عهد جدید، مطلبی را که دلیل بر وجوب روزه باشد، نمی‌توان یافت. روزه در کتاب مقدس را در دو بخش مجزا یعنی عهد عتیق و عهد جدید بررسی می‌کنیم.

روزه در عهد قدیم

با مطالعه‌ی عهد عتیق می‌توان دریافت که گرفتن روزه به اشکال مختلف و به دلایل مختلفی انجام می‌گرفته است. برخی از روزه‌ها به صورت اختیاری و برای پذیرش و اجابت دعاها گرفته می‌شده است. در برخی از موارد نیز، روزه به عنوان دستور الهی و امری واجب به جای آورده می‌شده است.

روزه‌های اختیاری

عهد عتیق در موارد متعددی به نقل روزه‌های قوم بنی‌اسرائیل پرداخته است. در اکثر موارد، این قوم برای جلب رضایت خداوند، روزه می‌گرفته‌اند.

به عنوان مثال، زمانی که بنی‌اسرائیل برای مدتی به بت‌پرستی روی آورده بودند، پس از پشیمانی از عمل خویش و به عنوان توبه، به گرفتن روزه مبادرت ورزیدند:

«و سموئیل گفت: تمامی اسرائیل را در مصفه جمع کنید تا درباره شما نزد خداوند دعا نمایم. و در مصفه جمع شدند و آب کشیده، آن را به حضور خداوند ریختند، و آن روز را روزه داشته، در آنجا گفتند که بر خداوند گناه کرده‌ایم».[1]

همچنین، زمانی که بنی اسرائیل در مقابل خاندان بنیامین متحمل شکست سختی شدند، با گرفتن روزه و انجام قربانی خداوند را راضی کرده و وعده‌ی پیروزی خویش را از خداوند دریافت کردند.[2] این گونه از روزه که واجب نبوده و صرفا برای جلب رضایت الهی و نیل به خواسته‌ها انجام می‌پذیرفت، بسیار رواج داشته و در موارد متعددی از عهد عتیق، ذکر این گونه روزه‌ها را می‌توان یافت.[3]

روزه‌های غیر عادی، اجبار اطفال و حیوانات به روزه

گذشته از این روزه‌ها که به شکل عادی انجام می‌پذیرفت، گرفتن روزه‌های غیر معمول نیز وجود داشته است. این روزه‌ها در مواردی انجام می‌گرفت که بلایی عمومی نازل می‌گردید. در چنین روزه‌هایی، گاه اطفال شیرخواره و حتی گاهی حیوانات را نیز مجبور به ترک خوردن می‌کردند.

از جمله‌ی این موارد می‌توان به داستان یونس اشاره کرد:

«پس کلام خداوند بار دوم بر یونس نازل شده، گفت: برخیز و به نینوا شهر بزرگ برو و آن وعظ را که من به تو خواهم گفت به ایشان ندا کن. آنگاه یونس برخاسته، برحسب فرمان خداوند به نینوا رفت و نینوا شهر بزرگ بود که مسافت سه روز داشت. و یونس به مسافت یک روز داخل شهر شده، به نداکردن شروع نمود و گفت بعد از چهل روز، نینوا سرنگون خواهد شد.

و مردمان نینوا به خدا ایمان آوردند و روزه را ندا کرده، از بزرگ تا کوچک پلاس پوشیدند.و چون پادشاه نینوا از این امر اطلاع یافت، از کرسی خود برخاسته، ردای خود را از بر کند و پلاس پوشیده، بر خاکستر نشست.و پادشاه و اکابرش فرمان دادند تا در نینوا ندا در ‌دادند و امر فرموده، گفتند که مردمان و بهایم و گاوان و گوسفندان چیزی نخورند و نچرند و آب ننوشند. و مردمان و بهایم به پلاس پوشیده شوند و نزد خدا بشدت استغاثه نمایند و هرکس از راه بد خود و از ظلمی که در دست او است بازگشت نماید. کیست بداند که شاید خدا برگشته، پشیمان شود و از حدت خشم خود رجوع نماید تا هلاک نشویم.

پس چون خدا اعمال ایشان را دید که از راه زشت خود بازگشت نمودند، آنگاه خدا از بلایی که گفته بود که به ایشان برساند پشیمان گردید وآن را به‌عمل نیاورد».[4]

روزه چهل روزه!

عهد عتیق در یک مورد نیز روزه ای غیر معمول که به مدت چهل روز به طول انجامید را نقل کرده است.حضرت موسی، برای دریافت الواح، به مدت چهل روز روزه گرفت:

«هنگامی که من به کوه برآمدم تا لوحهای سنگ یعنی لوحهای عهدی را که خداوند با شما بست، بگیرم، آنگاه چهل روز و چهل شب در کوه ماندم؛ نه نان خوردم و نه آب نوشیدم».[5]

البته گرفتن چنین روزه‌ای از توان انسان خارج است و به همین دلیل، مسیحیان اظهار می‌دارند که این روزه به شکل معجزه و خرق عادت بوده است.[6]

روزه‌های واجب

روزه‌ی روز کیپور که تنها روزه‌ای است که در تورات (پنج سفر اول عهد عتیق) به انجام آن دستور داده شده است (لاویان 16: 29 – 31، 23: 27، اعداد 29: 7 به بعد).

دیگر روزه‌هایی که در عهد عتیق، به انجام آن دستور داده شده عبارتند از: روزه‌ی روز نهم ماه آو که روز تخریب معبد اول و دوم است. هفدهم ماه تموز، دهم ماه طوت، سوم ماه تشرین و روزه‌ی روز ایستر (در روز سیزدهم ماه آدار که روز قبل از پوریم است). البته آنچه ذکر شد،‌ روزه‌هایی است که در کتاب مقدس به آنها دستور داده شده است.[7]

روزه در عهد جدید

طبق نقل اناجیل، یهودیان پرهیزکار در دوران عهد جدید، روزهای دوم و پنجم هفته را روزه می‌گرفتند. خود حضرت عیسی نیز روزه می‌گرفته است. گرفتن روزه‌ی بلندمدت و غیر معمول توسط آن حضرت که چهل روز به طول انجامید، در انجیلها نقل شده است: «آنگاه عیسی به‌دست روح به بیابان برده شد تا ابلیس او را تجربه نماید. و چون چهل شبانه‌روز روزه داشت، آخر گرسنه گردید».[8]

البته از کلمات حضرت عیسی در اناجیل بر نمی‌آید که شاگردان و پیروان خود را امر به روزه فرموده باشد؛ اگرچه در جایی فرمود که شاگردانش پس از وی روزه خواهند گرفت:

«آنگاه شاگردان یحیی نزد وی (حضرت عیسی) آمده، گفتند: چون است که ما و فریسیان روزه بسیارمی داریم، لکن شاگردان تو روزه نمی دارند؟ عیسی بدیشان گفت: آیا پسران خانه عروسی، مادامی که داماد با ایشان است، می‌توانند ماتم کنند؟ و لکن ایامی می‌آید که داماد از ایشان گرفته شود؛ در آن هنگام روزه خواهند داشت».[9]

همچنین با مراجعه به عهد جدید می‌توان دریافت که حواریون آن حضرت نیز امری بر حتمیت و وجوب روزه نکرده‌اند هرچند آنها نیز در موارد لازم، این امر را معمول می‌داشتند: «آنگاه روزه گرفته و دعا کرده ودستها بر ایشان گذارده، روانه نمودند».[10] بنابر این می‌توان گفت که انجام روزه در عهد جدید،‌ واجب شمرده نشده است.[11]

روزه در یهودیت

پیشتر ذکر کردیم که کتاب مقدس، انجام روزه را در مواردی واجب شمرده است. روز کیپور، روز نهم آو، هفدهم تموز، دهم ماه طوت، سوم ماه تشرین و روز ایستر از جمله مواردی است که در کتاب مقدس، به انجام این روزه‌ها امر گردیده است.البته غیر موارد، روزهای دیگری نیز وجود دارد که روزه‌‌ی آن به دستور ربی‌های برجسته بر یهودیان لازم گردیده است.[12]

چگونگی روزه‌گرفتن

روزه در یهودیت، مستلزم امساک کامل از خوردن و آشامیدن است.[13] برخی از روزه‌ها در یهودیت، روزانه است یعنی روزه فقط در طول روز واجب است و برخی موارد، شبانه روزی است یعنی امساک هم در روز و هم در شب لازم است.[14]

در طول سال یهودی، در دو مورد، روزه به شکل شبانه‌روزی است. این دو روز عبارتند از یوم کیپور (روز کفاره)[15] و روز نهم آو[16]. در این دو مورد، یهودیان می‌بایست از شب قبل تا پایان آن روز از خوردن و آشامیدن اجتناب کنند؛ این در حالی است که در سایر موارد، روزه از فجر آغاز و با فرا رسیدن شب پایان می‌یابد.[17]

روزه در مسیحیت

در بررسی آیات عهد جدید در مورد روزه گفته شد که انجام آن نه از سوی حضرت عیسی و نه از سوی حواریون و رسولان آن حضرت، واجب شمرده نشده است. با این وجود، در برخی از کلیساها،‌ گرفتن روزه به عنوان دستوری کلیسایی، لازم شمرده می‌شود.

کلیسای کاتولیک

در این کلیسا، روزه به عنوان یکی از اعمالی که توسط کشیش به فرد گناه‌کار جهت توبه دستور داده می‌شود مرسوم است.[18]

همچنین روزه ی برخی از روزها به صورت مشخص واجب شمرده شده است.البته در این کلیسا علاوه بر روزه، پرهیز نیز وجود دارد که میان این دو تفاوت وجود دارد.در روزهای روزه، تنها یک وعده غذای کامل ممکن است صرف شود اما در پرهیز، تنها خوردن گوشت ممنوع است ولی خوردن ماهی، تخم مرغ، شیر، کره و پنیر اشکالی ندارد.[19]

قوانین روزه، در این کلیسا تغییرات قابل توجهی داشته است. تا پیش از سال 1983 میلادی، روزه‌های متعددی در این کلیسا واجب شمرده شده بود اما از این سال به بعد، تعداد روزه‌های واجب، به یک مورد تقلیل یافت.

طبق قوانین کلیسای کاتولیک که تا پیش از سال 1983 لازم شمرده می‌شد، روزه‌های واجب عبارت بودند از: روزه‌ی لنت، چهارشنبه، جمعه و شنبه‌ی بعد از سومین یکشنبه‌ی ادونت - یکشنبه‌ی قبل از میلاد مسیح-، اولین یکشنبه‌ی لنت بعد از عید حلول روح‌القدس و روز تجلیل صلیب (در پاییز).[20]

اما بر اساس قوانین جدید این کلیسا، تنها روزه‌ی لنت واجب شمرده می‌شود و انجام روزه‌های دیگر به خود افراد واگذار شده است.[21] مدت روزه‌ی لنت[22] چهل روز است و از روز چهارشنبه‌ی خاکستر[23] آغاز می‌شود و تا شب عید ایستر[24] (به استثنای یکشنبه‌ها) ادامه دارد که در طی این مدت، روزهای جمعه، روز پرهیز هستند.[25]

طبق قوانین جدید، افرادی که چهارده سال به بالا دارند می‌بایست پرهیز را به جای آورند و تمامی کسانی که بین 18 سال تا 60 سال دارند باید روزه بگیرند.[26]

کلیسای ارتدکس

چهار روزه‌ی اصلی در این کلیسا عبارتند از:

1. روزه‌ی بزرگ (لنت[27]) که از دوشنبه‌ی هفت‌هفته پیش از عید پاک آغاز می‌شود. در طول روزه‌ی لنت، خوردن مشتقات حیوانی اعم از گوشت قرمز و ماهی و تمامی مشتقات آنها مثل روغن و تخم مرغ ممنوع می‌باشد. همچنین نوشیدن شراب و استفاده از روغن نیز در این ایام ممنوع می‌باشد.

2. روزه‌ی رسولان که از دوشنبه‌ی هشت روز پس از روز پنطیکاست آغاز می‌شود و در روز یادبود قدیس پطرس و پولس در 28 ژانویه پایان می‌پذیرد (این روزه ممکن است یک هفته تا شش هفته به طول انجامد).

3. روزه‌ی دورمیشن[28] که از روز اول آگوست آغاز و تا روز چهاردهم این ماه ادامه می‌یابد (چهارده روز)

4. روزه‌ی کریسمس که چهل روز به طول می‌انجامد. از روز 15 نوامبر تا روز 24 دسامبر.

در کلیساهای ارتدوکس، افزون بر این روزه‌ها که دوره‌ای هستند، روزه‌های یک روزه‌ای نیز نگاه داشته می‌شوند.[29] همچنین بر اساس قوانین این کلیسا، تمامی ارتدکسها قبل از حضور در مراسم عشای ربانی، حداقل از نیمه شب روز قبل میبایست از تمامی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها پرهیز کنند.[30]

دیگر کلیساهای شرقی

افزون بر کلیسای ارتدکس، در اکثر کلیساهای شرقی نیز روزه به عنوان یکی از آیین‌های عبادی مهم تلقی می‌شود.به برخی از مهم‌ترین این کلیساها می‌پردازیم:

کلیسای قبطی

روزهای روزه در کلیسای قبطی، 210 روز از مجموع 365 روز سال است و در این کلیسا بیش از هر فرقه‌ی دیگری در طول سال روزه گرفته می‌شود. روزه به معنی پرهیز از مشتقات حیوانی (یعنی گوشت قرمز، پرندگان، ماهی، شیر، تخم مرغ و کره) می‌باشد. افزون بر این در طول روزهای روزه، آنها می بایست از خوردن و آشامیدن در طول روز یعنی از طلوع خورشید تا غروب آن مطلقا پرهیز کنند.[31]

همچنین بر اساس قوانین این کلیسا، تمام کسانی که می‌خواهند در مراسم عشای ربانی حضور داشته باشند می‌بایست از دو یا سه روز قبل، از انجام عمل جنسی پرهیز کنند و از نیمه‌شب، روزه بگیرند.[32]

کلیسای نسطوری

پیروان این کلیسا، روزهای چهارشنبه و جمعه را همواره روزه می‌گیرند.افزون بر این آنها چهار دوره روزه دارند.طولانی‌ترین روزه که "روزه بزرگ" خوانده می‌شود 49 روز به طول می‌انجامد و به عید فصح ختم می‌شود.

کوتاه‌ترین روزه نیز روزه "مارت (قدیسه) مریم" است که از اول ماه آگوست آغاز می‌شود و 15 روز به طول می‌انجامد. نستوری‌ها در طول سال 172 روز را روزه می‌‌گیرند.[33]

کلیسای یعقوبی

یعقوبی‌ها به طور کلی، روزهای چهارشنبه و جمعه را روزه می‌گیرند.افزون بر این، پنج نوبت روزه دیگر نیز در این کلیسا تعریف شده است که عبارتند از:

1. روزه بزرگ: این روزه 49 روز به طول می‌انجامد که به عید رستاخیز مسیح ختم می‌گردد.

2. روزه کوچک: که پیش از تولد مسیح انجام می‌گیرد و مدت آن چهل روز است.

3. روزه نینوی: که سه روز است و سه هفته پیش از ایام روزه بزرگ انجام می‌شود.

4. روزه رسولان: که زمان آن، پنجاه روز پس از جشن پنطیکاست است.

5. روزه مریم عذراء: که پانزده روز به طول می‌انجامد و از ابتدای ماه آگوست آغاز می‌شود.

مسیحیان یعقوبی موظفند در ایام روزه، از گوشت و مشتقات آن پرهیز کنند.[34]

کلیساهای پروتستان

اکثریت قریب به اتفاق کلیساهای پروتستان روزه را اجباری نمی‌دانند و تعیین روزهای روزه را به افراد واگذار می‌کنند و روزه در این کلیسا کاملا اختیاری است.[35] البته در برخی از کلیساهای خاص، روزه وجود دارد که از جمله می‌توان به کلیسای پنطیکاستی سنگاپور اشاره کرد که همچون کلیساهای کاتولیک و ارتدکس، روزه‌ی چله (لنت) را معمول می‌دارند.[36]