div>
كلمات كليدي : فرشته، كروبيان، سرافين، پسران خدا، شياطين، شيطان
نویسنده : محمد ضياء توحيدي
اعتقاد به فرشته یا موجودی بسان فرشته در تمامی سنتهای دینی جهان وجود دارد و مسیحیت نیز از این قاعده استثنا نیست.[1]
به اعتقاد مسیحیان، فرشتگان دسته‌ای از مخلوقات عاقل هستند که هم از لحاظ سرشت و هم از لحاظ قدرت در مرحله‌ای بالاتر از انسانها قرار دارند.[2]
واژه شناسی
مرادف کلمه فرشته در زبانهای عبری، یونانی و عربی، دارای یک مفهوم و به معنی پیام آور است.[3] بنابر این و با توجه به معنای عام آن، تنها از محتوای متن است که می‌توان فهمید مراد از پیام آور، انسان است یا فرشته.[4]
خصوصیات و ویژگیهای فرشتگان
فرشتگان، فاقد جسم مادی هستند و در کتاب مقدس از آنها به بادها و یا روحها تعبیر شده است. (رساله به عبرانیان 1: 7 مقایسه شود با مزمور 104: 4)
در عبرانیان 1: 14 آمده است: «آیا همگی ایشان، روحهای خدمتگذار نیستند که برای خدمت آنان که وارث نجات خواند شد فرستاده می‌شوند؟»[5]
البته و با این وجود، فرشتگان غالبا خودشان را بر انسانها به شکل جسمانی ظاهر کرده‌اند.[6] مفهوم مذکر و مؤنت در مورد فرشتگان، بی‌معنی است اما با این وجود، کلمه فرشته در کتاب مقدس همواره به صورت مذکر ذکر شده است و در مواردی، ظهور فرشتگان بر انسانها به شکل مردان بوده است که از این جمله می‌توان به فرشتگانی که بر سر قبر عیسی ظاهر شدند اشاره کرد.[7]
فرشتگان دارای دانش و حکمت فراوان دانسته شده‌اند.[8] این کلام حضرت عیسی در اناجیل که می‌فرماید: «اما از آن روز و ساعت هیچکس اطلاع ندارد حتی ملائکه آسمان»[9] شاهدی بر دانش زیاد فرشتگان دانسته شده است.[10]
اعتقاد بر آن است که فرشتگان، قدرت نفوذ در ضمیر انسان را نیز دارند. از لحاظ قدرت انجام کارهای مختلف، اعتقاد بر آن است که اگرچه قدرت آنها نامحدود نیست اما با این حال قدرت آنها بسیار زیاد است و حتی عالمان الهیات در گذشته با استناد به وقایعی که در مورد فرشتگان ذکر شده معتقد بوده‌اند که تمام امور عالم و تأثیرات طبیعی، ناشی از کارهای ملائکه است و حتی ستارگان با دَم (نفس) ملائکه است که حرکت می‌کنند. اگرچه امروزه این دیدگاه عالمان قدیم الهیات مردود شمرده شده است.[11]
به تصریح کتاب مقدس، فرشتگان ازدواج نمی‌کنند و مرگ نیز در آنان راه ندارد.[12]
تعداد فرشتگان
کتاب مقدس، تعداد قطعی فرشتگان را ذکر نمی‌کند ولی می‌گوید که تعداد آنها خیلی زیاد است[13].[14]
زمان خلقت فرشتگان
برخی بر این باورند که خلقت آنها پس از انسان بوده است. دلیل این گروه آن است که خداوند هنگام خلقت، از مخلوقات کم‌اهمیت شروع فرمود و سپس به ترتیب به مخلوقات مهمتر و از جمله انسان پرداخت و بنابر این ملائکه که جایگاهی برتر از انسانها دارند می‌بایست پس از انسان خلق شده باشند.[15]
اما این نظر با کتاب مقدس مخالف شمرده شده است. دلیل مخالفان این نظریه آن است که پس از خلقت انسان، مار که نقش اغواکننده را داشت بر حوا ظاهر شده و او را فریب داد و این اغوا کننده، فرشته‌ای سقوط کرده (یعنی شیطان) بوده است. همچنین در کتاب ایوب از پسران خدا نام برده شده و وجود آنها پیش از انسان دانسته شده است (ایوب 38: 4 – 7) و طبق تفسیر مشهور، این آیه ناظر به فرشتگان است.[16]
در تعالیم رسمی کلیسای کاتولیک نیز که ریشه آن به شورای لتران باز می‌گردد، زمان خلقت فرشتگان، پیش از آفرینش جهان دانسته شده است؛ عقیده‌ای که در شورای اول واتیکان نیز مورد تأکید قرار گرفت.[17]
سرشت فرشتگان؛ فرشتگان نیکو و فرشتگان شریر
بنابر تعالیم مسیحی، فرشتگان در موقع آفریده شدن، کامل بودند. در پیدایش 1: 31 آمده است که «و خداوند هر چه ساخته بود دید و همانا بسیار نیکو بود» بدون شک این امر شامل فرشتگان نیز می‌گردد.[18]
با این وجود، کتاب مقدس وجود فرشتگان نیکو و شریر را بدیهی می‌شمارد.[19] آنگونه که از کتاب مقدس بر می‌آید فرشتگان مورد آزمایش الهی قرار گرفتند. برخی از آنها سربلند از این آزمایش بیرون آمده و جزء ملائکه نیک قرار گرفتند اما برخی دیگر در این آزمایش مردود شدند و ملائکه شر گردیدند.[20] اصطلاح شیاطین[21] عنوانی است که در کتاب مقدس برای این فرشتگان سقوط کرده، به کار رفته است.[22]
ملائکه‌ی نیک
ملائکه‌ی نیکو بر چند نوع هستند:
1. فرشتگان. نام این دسته از ملائکه در کتاب مقدس فراوان ذکر شده است. عیسی خطاب به پطرس می‌فرماید اگر بخواهد می‌تواند از پدر درخواست کند که بیش از دوازده فوج فرشته بفرستد.[23]
2. کروبیان.[24] این دسته از ملائکه در پیدایش 3: 24، دوم پادشاهان 19: 15 و حزقیال 10: 1 – 22 و 28: 14 – 16 ذکر شده‌اند. منشأ این کلمه روشن نیست ولی عده‌ای معتقدند که معنی اصلی آن "پوشاندن" یا "محافظت کردن" است. آنگونه که از کتاب مقدس بر می‌آید، کروبیان محل وارد شدن به باغ عدن را محافظت می‌کردند.[25]
از کتاب مقدس می‌توان جایگاه ویژه این دسته از ملائکه را دریافت زیرا مجسمه دو کروبی بر روی صندوق عهد در خیمه اجتماع و هیکل قرار داشت.[26] همچنین بر روی پرده‌های درونی و حجاب خیمه اجتماع نیز نقش کروبیان وجود داشت[27] و... .
طبق تعالیم کتاب مقدس، کروبیان محافظ عرش الهی هم هستند.[28]
3. سرافین. (در عبری: سرافیم[29] که مفرد آن سراف[30] می‌باشد) معنی این کلمه دقیقا روشن نیست اما احتمالا به معنی "موجودات آتشین" می‌باشد. سرافین دارای شش بال هستند[31] و نام آنان فقط در اشعیا 6: 2 و 6 ذکر شده است. آنها موجودات آسمانی را در عبادت خدا رهبری می‌کنند و خادمین خدا را برای عبادت و خدمت او تقدیس می‌کنند.
4. رؤسای فرشتگان[32]. اصطلاح رئیس فرشتگان در کتاب مقدس، دو بار ذکر شده است (اول تسالونیکیان 4: 16، یهودا 9) ولی اشارات دیگری به لااقل یک رئیس فرشتگان یعنی میکائیل وجود دارد. طبق تصریح کتاب مقدس، او دارای فرشتگانی می‌باشد[33] و رئیس قوم اسرائیل نیز شمرده شده است[34].[35]
همچنین از قرائن موجود در کتاب مقدس، می‌توان به این نتیجه رسید که جبرئیل، دومین رئیس فرشتگان است.[36]
5. پاسبانان. در دانیال 4: 13 به پاسبان مقدس اشاره شده و در آیه 17 به صورت جمع یعنی "پاسبانان" ذکر شده است. آنها احتمالا فرشتگانی هستند که از طرف خدا برای پاسبانی فرستاده می‌شوند.
6. پسران خدا. این اصطلاح در مورد فرشتگان به کار می‌رود و در ایوب 1: 6 و 2: 1 و 38: 7 در مورد فرشتگان (از جمله شیطان) به کار برده شده است. آنها از این نظر فرزندان خدا هستند که توسط خدا آفریده شده‌اند. در واقع در مورد فرشتگان کلمه خدایان (الوهیم) به کار رفته است (مزمور 8: 5 مقایسه شود با عبرانیان 2: 7). عده‌ای معتقدند که پسران خدا که در پیدایش 6: 2 ذکر شده‌اند فرشتگانی هستند که با زنها ازدواج کردند.[37]
7. حضرت عیسی. اگرچه در میان مسیحیان، اعتقاد به الوهیت بسیار رایج است اما با این وجود بر طبق اسناد تاریخی موجود، برخی از یهودی مسیحیان اولیه، عیسی را یکی از فرشتگان به شمار می‌آوردند.[38] در میان فرقه‌های موجود مسیحی نیز "شاهدان یهوه"، آن حضرت را یکی از فرشتگان می‌دانند و معتقدند عیسی همان میکائیل است که به روی زمین آمده است[39]
وظایف فرشتگان نیکو
عبادت خداوند، اجرای فرامین الهی و خدمت به صالحان از جلمه وظایف آنها دانسته شده است. خدمت به بندگان صالح خداوند و از جمله آزاد کردن پطرس از زندان[40]، حفاظت از فرزندان بنی‌آدم[41]، حمل روح مردگان به آغوش ابراهیم[42]، و همراهی با حضرت مسیح در زمان بازگشت آن حضرت[43] از جمله کارها و وظایف فرشتگان دانسته می‌شود.[44]
فرشتگان شریر
آیات متعددی از کتاب مقدس، نشانگر آنست که بعضی از فرشتگان شریر هستند.[45] علت شریر شمرده شدن آنها، آن بوده که ایشان گناه کرده و بدین طریق، مقام و مسکن خود را ترک کردند.[46] عالمان مسیحی اظهار می‌دارند که حزقیال 28: 15 – 17 احتمالا مربوط به شرح سقوط فرشتگان است.[47]
زمان سقوط فرشتگان
زمان سقوط فرشتگان نامعلوم است ولی روشن است که سقوط آنها قبل از سقوط انسان بوده است زیرا شیطان به صورت مار به باغ عدن وارد شد و حوا را فریب داد (پیدایش 3: 1 – 3)[48]
نتایج سقوط فرشتگان
آنها قدوسیت اولیه خود را از دست دادند و از نظر ذات و رفتار فاسد شدند (متی 10: 1، افسسیان 6: 11 و 12، مکاشفه 12: 9)
آنگونه که از کتاب مقدس بر می‌آید، فرشتگان شریر دارای سرنوشت یکسانی نبوده‌اند. برخی از آنها به جهنم افکنده شدند و در آنجا به زنجیر کشیده شده و تا روز داوری نهایی، نگهداری خواهند شد.[49] برخی دیگر از آنها آزاد ماندند و به مخالفت و ستیز با فرشتگان نیک می‌پردازند.[50]
در آینده بر روی زمین انداخته خواهند شد (مکاشفه 12: 8 – 9) و بعد از داوری شدن (اول قرنتیان 6: 3) به دریاچه آتش افکنده خواهند گردید (متی 25: 41، دوم پطرس 2: 4، یهودا 6)
البته شیطان پیش از آنکه به دریاچه آتش افکنده شود مدت هزار سال در هاویه در بند خواهد بود (مکاشفه 20: 1 – 3 و 10).[51]
انواع فرشتگان شریر
به هر حال، فرشتگان شریر هم مانند فرشتگان نیکو دارای تفاوتهایی می‌باشند:
1. فرشتگانی که در زندان نگهداری می‌شوند. در دوم پطرس 2: 4 و یهودا 6، ذکر آنها به میان آمده است.
آنها گناه کردند و خدا آنها را به جهنم انداخت تا برای داوری نگاه داشته شوند.[52]
2. فرشتگانی که آزاد هستند. اینها غالبا همراه رئیسشان شیطان[53] ذکر می‌شوند. مهمترین کار آنها عبارتست از کمک به رهبرشان شیطان و مبارزه با فرشتگان نیکو و خصومت با قوم خدا و مقاصد الهی.[54]
3. دیوها. دیوها به طور مکرر در کتاب مقدس مخصوصا در اناجیل ذکر شده‌اند. آنها روح هستند[55] و غالبا روح پلید نامیده می‌شوند.[56] آنها تحت فرمانروایی شیطان کار می‌کنند.[57] دیوها می‌توانند باعث امراض جسمی مانند گنگی[58]، کوری[59] و به طور کلی صدمات جسمانی[60] و ... شوند.
4. شیطان. نام وی به طور مکرر در کتاب مقدس آمده است.[61]
مسیحیان در مورد اینکه شیطان، یکی از فرشتگان بوده است، اتفاق نظر دارند.[62] قدیس آگوستین اظهار می‌دارد که شیطان، فرشته‌ای همانند دیگر فرشتگان و دارای سیرت نیک بوده است.[63]
برخی از عالمان مسیحی با استناد به ظاهر آیاتی از کتاب حزقیال، احتمال می‌دهند که شیطان قبل از سقوط، یکی از کروبیان بوده است.[64]
جایگاه فرشتگان در الهیات مسیحی و مسأله پرستش فرشتگان
اهمیت جایگاه فرشتگان در الهیات مسیحی بر هیچ کسی پوشیده نیست اما احترام و اکرام بیش از حد فرشتگان از سوی برخی کلیساها از جمله کلیسای کاتولیک، همواره مورد انتقاد مسیحیان پروتستان قرار داشته است. کلیسای کاتولیک احترام ویژه و اکرام خاص فرشتگان را در شورای سوم نیقیه (787 م) به تصویب رساند و تقدیم عبادت (هرچند متفاوت با عبادتی که در مورد خداوند انجام می‌شود) به درگاه فرشتگان را مجاز شمرد. همین مسأله به شدت از سوی دیگرفرقه‌های مسیحی به شدت مورد انتقاد قرار گرفت و اکرام بیش از حد و تقدیم عبادت به درگاه فرشتگان نوعی از شرک تلقی گردید.[65]
البته با مراجعه به کتاب مقدس می‌توان دریافت که عبادت و پرستش فرشتگان به صورت کاملا رسمی در میان برخی از مسیحیان اولیه یعنی پیروان آیین گنوسی وجود داشته است[66].[67]