كلمات كليدي : کتاب مقدس، عهد قدیم، عهد جدید، کانون، شیوه ارجاع
نویسنده : هادی جهانگشای
کلمه کانون "canon" از لغت یونانی "kanon" به معنای عصا یا میله که برای اندازه‌گیری به کار می‌رفته، گرفته شده است. و در ارتباط با کتاب مقدس به مجموعه‌ایی از کتب که از نظر اعتبار و موثق بودن امتحان خود را پس داده و محک زده شده‌اند، و نیز کتبی که ملاک و معیار ایمان و زندگی مسیحیان است، اطلاق می‌گردد.[1]
کتاب مقدس عنوان مجموعه نوشته‌هایی است که مسیحیان آنها را مقدس می‌شمارند.[2] در زبان انگلیسی مجموعه رسالات عهد عتیق و عهد جدید را "bible"(کتاب) و گاه "Scripture"(نوشته) می‌نامند. بایبل حاوی معتقدات و اصول مذهبی مسیحیان است که کانون "canon"(میزان و مقیاس) نامیده می‌شود.[3]
عهدین
کتاب مقدس از دو قسمت عمده تشکیل شده است. بخش نخست مشتمل بر کتب مقدسی است که قبل از میلاد مسیح نوشته شده و به عهد عتیق شهرت یافته است. بخش دوم مشتمل بر اناجیل و کتب مقدسی است که پس از مسیح نوشته شده و به عهد جدید مشهور است.[4] عنوان عهدین[5] هم به این اعتقاد مسیحیان اشاره دارد که خدا دو عهد و پیمان(Testament) با انسان بسته است: یکی «عهد قدیم» که در آن خدا از انسان پیمان گرفته که بر شریعت الهی گردن نهاده و آن را انجام بدهد. این عهد و پیمان که نماد آن ختنه کردن است، ابتدا با حضرت ابراهیم(ع) بسته و سپس در دوران حضرت موسی(ع) تجدید و تحکیم شد. با ظهور حضرت عیسی(ع) دوران این عهد و پیمان پایان یافته و خدا عهد دیگری با انسان بسته است. «عهد جدید»، پیمان بر سر محبت خدا و عیسی مسیح است.
بنابراین مسیحیان متناظر با دو دوره و عصر(دوره عهد قدیم و عهد جدید)، کتابهای مربوط به دوره اول را عهد قدیم و دوره دوم را عهد جدید می‌خوانند و هر دو قسمت را مقدس و معتبر می‌شمرند؛ اما یهودیان تنها به یک پیمان معتقدند و آن همان پیمان «شریعت» است. بر این اساس آنها تنها بخش عهد قدیم را که «عهد» می‌نامند قبول دارند.
بخشهای مختلف عهدین
"عهد عتیق"[6] به زبان عبری و اندکی بعد از آن به زبان کلدانی نوشته شده است. این دو زبان مانند عربی از زبانهای سامی هستند. یهودیان این کتاب را «تنخ» می‌نامند. مسیحیان با تقدیم ناسخ بر منسوخ به هر دو کتاب اعتقاد دارند(عهد عتیق را قبول دارند اما به احکام آن عمل نمی‌کنند) پس اگر در تورات[7]، گوشت‌هایی مانند گوشت خوک حرام شده است و یهودیان از آن پرهیز می‌کنند در عهد جدید همه گوشت‌ها حلال[8] شده است.[9]
این مجموعه به سه بخش مهم تقسیم می‌شود:
1- بخش تاریخی(مشتمل بر 17 کتاب اول)
2- حکمت، شعر، مناجات(مشتمل بر 5 کتاب سوم)
3- پیش‌گویی‌های انبیاء(مشتمل بر 17 کتاب آخر).[10]
"عهد جدید"[11] نیز مشتمل بر کتاب‌ها و رسالات متنوع و مطالب گوناگونی است. عهد جدید به زبان یونانی نوشته شده و این در حالی است که حضرت عیسی و حواریان او به زبان آرامی(که لهجه‌ایی از زبان عبری است) سخن می‌گفتند. علت این امر، آن است که با کشورگشایی اسکندر و ایجاد یک امپراطوی بزرگ، زبان و فرهنگ یونانی در بسیاری از مناطق تبلیغ شد و زبان یونانی به عنوان زبان علمی و زبان دوم مورد توجه قرار گرفت. عهد جدید به طور کلی به چهار بخش تقسیم می‌شود:
1- زندگی‌نامه و سخنان حضرت عیسی(ع)؛ (مشتمل بر چهار انجیل متی، لوقا، مرقس و یوحنا)؛
2- تبلیغات و مسافرت‌های تبلیغی مبلغان مسیحی؛ (در این قسمت تنها یک کتاب به نام اعمال رسولان وجود دارد).
3- نامه‌ها؛ (مجموعاً 21 نامه از حواریان و رسولان مسیحی صدر اول، به شهرها و افراد گوناگون)؛
4- رویا و مکاشفه؛ (در این بخش نیز تنها یک کتاب منسوب به یوحنا وجود دارد که در پایان عهد جدید واقع شده است).[12]
علاوه بر مجموعه کتابهای عهد جدید، اناجیل، رساله‌ها، اعمال و مکاشفات دیگری نیز وجود داشته‌اند که تعداد اندکی از آنها سالم باقی مانده و یا تنها نامی از آنها در کتابهای دیگر به چشم می‌خورد. این مجموعه که اپوکریفای عهد جدید خوانده می‌شود در دو قرن نخست نگاشته شده‌اند.
بین سالهای 150- 200 م کلیسای اکثریت مسیحی، از میان کتابهای موجود تنها این 27 عدد را رسمی و قانونی اعلام کرده و بقیه را بی‌اعتبار دانسته است. مسیحیان همانطوری که معتقدند نویسندگان این مجموعه را با تائید روح‌القدس نگاشته‌اند، معتقدند پدران صدر اول کلیسا با تائید روح‌القدس اینان را برگزیده‌اند.
البته انجیل برنابا که اسناد زیادی در مورد اعتبار و سندیت آن وجود دارد، از نظر مسیحیان جعلی و ساختگی بوده، حتی اعتبار اپوکریفایی هم ندارد.
شیوه ارجاع
با وجود چاپ‌ها و نسخ فراوان و متعدد کتاب مقدس، امکان ارجاع‌دهی با شماره صفحه ممکن نبوده و برای ارجاع به این مجموعه، از شماره بابها و آیه‌ها استفاده می‌شود. برای مثال برای ارجاع به آیه دوم از باب پانزدهم سفر پیدایش می‌نویسیم: پیدایش(2: 15).
تنها کتاب مزامیر عنوان باب ندارد و به جای آن مزمور به کار رفته است؛ ولی باز شیوه ارجاع به همان صورت است. گفته می‌شود مزامیر(3: 12) و مقصود «مزامیر، مزمور سوم آیه 12» است.