نفقه همسر

درآمد. یکی از حقوق مسلّم زن در نظام خانواده،دریافت نفقه از شوهر خویش است. این حق از دیرباز در مقاطع مختلف تاریخی ودر میان بسیاری از ملّت‌ها وجود داشته است. اسلام این حق را به رسمیت شناخته واحکام وشرایط ویژه‌ای به آن بخشیده است. مقصود ما در این نوشتار بررسی نفقه از دیدگاه اسلام است.
مفهوم نفقه.
الف) در لغت: دانشمندان علم لغت،برای واژۀ نفقه ریشه‌های مختلفی ذکر کرده‌اند که بازگشت همه آنها به دو امر است.
1.خروج، رفتن، مستهلک شدن
2. رایج شدن
جوهری،لغت‌شناس معروف معتقد است که معانی نفقه به استعمال آن بستگی دارد.(1) منظور از نفقه در اینجا خروج مالی از اموال شخص است.
ب) در اصطلاح: فقهای امامیه عموماً نفقه را به معنای تأمین غذا،لباس،مسکن ونیازمندی‌های ضروری می‌دانند(2)
فلسفه وجوب نفقه
تأمین بودجۀ زندگی مشترک بر عهده سرپرست خانواده یعنی مرد است وزن هرچند خود دارای درآد وتمکن مالی باشد،از نفقه محروم نخواهد بود.در اینکه چرا اسلام چنین تکلیفی را بر عهده مرد قرار داده است دلایل فراوانی وجود دارد. گویا اسلام می‌خواهد
در برابر تمکین واطاعت زن از شوهر خویش چنین هزینه‌ای را بر مرد واجب کند وبدین وسیله تعامل دو جانبه وتساوی حقوق را به اجرا درآورد. از جمله اینکه گفته شده است،رنج طاقت‌فرسای تولید نسل،برعهدۀ زن است واین امر نیروی بدنی وتوانایی کاری زن را کاهش می‌دهد همچنین باقی ماندن جمال ونشاط زن،مستلزم آسایش بیشتر است واین با کار دائمی خارج از منزل منافات دارد.
ونیز ساختار وجودی زن وعواطف خاص او با درون منزل سازگارتر بوده وویژگی چسمی وروحی مرد با کار وتلاش در خارج منزل تناسب دارد.
ادلّه فقهی وجوب نفقه
1. قرآن. آیات متعددی در قرآن کریم دلالت بر وجوب نفقه زوجه دارند:
« الرِّجَالُ قَوَّا مُونَ عَلَى النِّسَآءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى‌ بَعْضٍ وَبِمَآ أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَ لِهِمْ فَالصَّلِحَتُ قَنِتَتٌ حَفِظَتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَالَّتِى تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهجُرُوهُنَّ فِى الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُواْ عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا»(نساء/34)
مردان قیّم بر زنان‌اند، به خاطر فضیلتی که برخی از آنها بر بعضی دیگر دارند ونیز بدلیل اینکه از اموال خویش [به زنان] نفقه می‌دهند علّامه طباطبایی در تبیین کلمه «قیّم» در اینجا کسی است که عهده‌دار مخارج دیگری شده وبه وی نفقه می‌دهد.
الْمُؤْمِنِینَ »(بقره/223)
وبر پدر فرزند،پرداخت شایسته خوراک وپوشاک به زنان لازم است.(3)
2. روایات. روایات فراوانی به اصل وجوب نفقه همسر وهمچنین مقدار وحدود آن تصریح کرده‌اند: امام صادق (ع) می‌فرماید:
«زنی به حضور پیامبر اکرم (ص) آمد وازحق زوجه سؤال کرد حضرت فرمود: حق زن بر همسرش آن است که او را برهنگی بپوشاند واز گرسنگی برهاند وبه هنگامی که گناهی مرتکب می‌شود او را ببخشاید»(4)
موضوعات نفقه
نفقه اشیایی است که به عنوان نفقه زوجه از طرف زوج پرداخت می‌شود و«موضوعات نفقه» نام دارد.
برخی از فقها،فقط خوراک،پوشاک ومسکن را موضوعات نفقه می‌دانند.
بعضی دیگر علاوه بر سه مورد فوق اثاث منزل وخادم (در صورت عادت داشتن زن به خادم) را نیز جزء نفقه می‌دانند.
گروه سوم تمامی احتیاجات ضروری زن در زندگی را موضوع نفقه به شمار می‌آورند.
گروه چهارم علاوه بر ضروریات زندگی زن اعم از خوراک وپوشاک ودارو و... لوازم زینتی وآرایشی را نیز از موضوعات نفقه به حساب می‌آورند.(5)
مقدار نفقه زوجه
وقتی می‌گوئیم بر مرد خانواده واجب است غذا، پوشاک، مسکن و نیز اثاث منزل برای همسر خویش تهیه کند سؤال می‌شود چه مقدار از آنها مورد نظر است آیا ملاک توانایی مالی مرد است یا نیازمندی وخواسته‌ زن؟ در میان فقهای امامیه سه نظریه وجود دارد:
1. عده‌ای معتقدند که ملاک وضعیت زوج است زیرا آیه قرآن می‌فرماید:
« لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ‌»(طلاق/7)
شیخ طوسی آیه کریمه را چنین معنا می‌کند بر هر مردی واجب است نفقۀ زوجه‌اش را به مقدار توانش پرداخت کند. (6)
2. برخی معتقدند ملاک حال زوجه است؛ مرد می‌بایست در پرداخت نفقه موقعیت و شأن خانوادگی زوجه را در نظر بگیرد بدین سان حتی تحصیلات، امتیازات وشرایط اجتماعی او در مقدار نفقه مؤثر خواهد بود. اکثر فقهای امامیه این نظریه را ترجیح داده‌اند.(7)
3. گروهی از فقها بر این عقیده‌اند که ملاک حال زوجین است.(8)
شرایط وجوب نفقه
فقهای امامیه اتفاق نظر دارند که در وجوب نفقه همسر دو شرط لازم است.
1. دائمی بودن عقد. بنابراین در ازدواج موقت پرداخت نفقه به زن واجب نیست مگر اینکه حین عقد بر آن توافق کرده باشند.
2. تمکین کامل زوجه. تمکین در لغت به معنای فراهم ساختن واطاعت آمده است. در صورتی که زن از انجام وظایف همسری سرباز زند نفقه او ساقط خواهد شد.
تقدم نفقه زن. پرداخت نفقه به زوجه بر نفقه اقارب (پدر ومادر وخویشاوندان)تقدم دارد همچنین بر دیگر دیون شوره مقدم است.
زمان وجوب نفقه
در اینکه وجوب نفقه از حین عقد است یا بعد از تمکین زن؟ دو نظریه وجود دارد:
1. عده‌ای از فقهاء بر این باورند که عقد برای وجوب نفقه کافی است وتمکین لازم نیست اما نافرمانی مانع است.(9)
2. عده‌ای دیگر از فقهاء بر این عقیده‌اند که تا تمکین رخ ندهد یعنی زن خود را عرضه نکند نفقه واجب نمی‌شود یعنی تمکین کافی است.(10)
موارد سقوط نفقه
1. نشوز. نشوز به معنای سرکشی و تمّرد است. هنگامی که زن از وظایف خویش در برابر شوهر سرباز زند حق نفقه او ساقط می‌شود. امام صادق (ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند:
«هر زنی که بدون اجازه شوهرش از منزل خارج شود، مستحق نفقه نیست تا اینکه باز گردد»(11)
در این حدیث یکی از مصادیق نشوز ذکر شده است.
2. زوجه صغیره. در صورتی که تمکین شرط وجوب نفقه باشد نه اینکه نشوز مانع آن. مسلماً در مورد زوجه صغیره تمکین جنسی منتفی بوده ونفقه واجب نخواهد بود. در مقابل کسانی که نشوز را مانع وجوب نفقه می‌دانند،نفقه زوجه صغیره را واجب می‌دانند.
3. زوج صغیر وزوجه کبیره. عده‌ای از فقهاء از جمله شیخ طوسی معتقدند اگر سرپرست فرد صغیر برای او زن بالغی را عقد کند چون پسر نابالغ توانایی جماع با او را ندارد تعهد نفقه از وی ساقط است. (12)
4. زوجه مرتد. اگر زن مرتد شود نفقه وی ساقط می‌شود و چنان‌چه توبه کرد مجدداً نفقه‌اش واجب می‌شود.(13)
1) صحاح‌اللغة،کلمه(ن،ف.ق)
2) ر.ک: محقق حلّی،شرایع الاسلام،ج 2،ص 319.
3) از جمله آیات دیگری که به موضوع نفقه پرداخته است عبارتست از آیه‌7 سوره طلاق،آیه 239 از سوره بقره.
4) وسائل الشیعه،ج 15،کتاب النکاح،ابواب النفقات،ص 226.
5) ر.ک: محقق حلی،شرایع الاسلام،ج 2،ص 349؛علامه حلی،قواعد،کتاب النکاح،المقصد الخامس؛روح الله خمینی،تحریر الوسیله، ج2،ص 315.
6) التبیان،ج 10،ص37 همچنین به آیه «لایکلف الله نفساً الا ما آتاها» تمسک کرده‌اند.
7) ر.ک: میرزای قمی،جامع الشتات،ص 443؛علامه حلی،القواعد،کتاب النکاح،المقصد الخامس؛جواهر الکلام،ج 31،ص 331.
8) ر.ک: علامه طباطبایی،تفسیر المیزان،ج2،ص 240.
9) سید محسن حکیم،منهاج الصالحین،ج2،ص 213؛سیدابوالقاسم خویی،منهاج الصالحین،ص 393.
10) محقق حلی،شرایع الاسلام،ج2،ص 347؛ شهید اول،اللمعه الومشقیه،ج 1،ص 204.
11) وسائل‌الشیعه،ج 15،کتاب النکاح،ابواب النفقات،ص 230.
12) به نقل از علامه حلی،ایضاح الفوائد،ج 13،ص 268.
13)شیخ بهایی،جامع عباسی،ص 37؛روح‌الله خمینی،تحریر الوسیله،ج 2،ص 313.

جدیدترین ها در این موضوع

مرز رفاقت و خصومت

وجود دوست برای انسان یک ضرورت است و آدمی می‌باید در زندگی برای خود دوستانی برگزیند و از آن‌ها در امور دینی و دنیایی‌اش استفاده کند و باید با آن‌ها صمیمی باشد. 8 مهر 1397, 0:0

مقابله با فساد اداری

یکی از بیماری‌ها و معضلات جوامع کنونی، موضوع فساد است. 8 مهر 1397, 0:0

سلوک فردی و اجتماعی حاکمان

در شماره‌های پیشین درمورد ماهیت حکومت و اهداف آن که عبارت بودند از تامین عدالت، امنیت، رفاه و تربیت در جامعه، صحبت به میان آمد در این شماره به تبیین رفتار مطلوب حاکمان در زمینه شخصی و اجتماعی باتوجه به خطبه‌ها و نامه‌های امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه پرداخته شده است. 8 مهر 1397, 0:0

زیارت عاشورا؛ قرب آمیز و قیام انگیز / قسمت پنجم

بسم الله الرحمن الرحیم: هذا ما اوصی به الحسین بن علی بن ابیطالب الی اخیه محمد المعروف با بن الحنفیه..... 8 مهر 1397, 0:0

هدف نهایی هنر؛ رسیدن به رستگاری

هنر دینی یک سفر تمثیلی از عالم محسوس به عالم روحانی است 8 مهر 1397, 0:0

پر بازدیدترین ها

رساله حقوق امام سجاد(ع)

اشاره: برخی محققان میراث علمی امام سجاد(ع) را به سه بخش تقسیم کرده‌اند: روایات، ادعیه (به‌ویژه در صحیفه سجادیه)و رساله حقوق. 15 اردیبهشت 1397, 19:5

دیدگاه قرآن درباره ستم پذیری و ستم ستیزی

رخداد بزرگ و بی‌مانند کربلا که اوج سعادت ها و شقاوت هاست، دربردارنده آموزه‌های بسیاری است. 21 اسفند 1396, 14:31

از ذکر زبانی تا ذکر عملی

19 مهر 1390, 0:0

نگاه قرآن به فقر و فقیران

فقیران و بینوایان قشری از اقشار مستضعف اجتماعی اند که به هر دلیلی ناتوان از دست یابی به وضعیت اقتصادی مناسب و مطلوب بوده و نیازمند یاری دیگر افراد جامعه هستد تا امرار معاش کنند. 4 تیر 1397, 0:0