كلمات كليدي : تاريخ، پهلوي، دكتر كوپ، محمد علي فروغي، انجمن آمريكايي، مرحوم¬ مدرس
نویسنده : محمد حسين طوسي
محمد علی فرزین معروف به(کلوپ) فرزند میرزا مسیح اصفهانی در سال 1257 متولد شد.[1]
تحصیلات را در مدارس جدیدالتأسیس تهران آغاز کرد و در مدرسه دارالفنون به پایان رساند.
در مدرسه دارالفنون زبان فرانسه را به خوبی آموخت و مدتی در کلوپ فرانسوی‌ها در همدان، مسئول حسابداری بود. از این جهت به میرزا محمدعلی‌خان کلوپ معروف شد.[2]
وی پس از تکمیل تحصیلات، به کارهای دولتی وارد شد و در وزارت دارایی همدان شروع به کار کرد.
عبدالله مستوفی در مورد محمدعلی فرزین می‌نویسد: «فرزین بیشتر از اینکه مردی اداری باشد، مردی خوب بود. نیک مردی او مانع بود که کاری برای خود و یا اداره‌ای که به او سپرده شده انجام دهد. در عین حال بسیار وظیفه شناس و مرم‌دار بود بیشتر ترقیات او به واسطه مردم‌داری و موقع شناسی و تواضع و حسن رفتارش بود».[3]
در دوران رضاشاه تعداد سفارتخانه‌های ایران در کشورهای خارجی بسیار کم بود و از حدود 5 سفارتخانه تجاوز نمی‌کرد. در این وضعیت در انتخاب نمایندگان سیاسی که وزیر مختار نامیده می‌شدند، دقت زیادی انجام می‌گرفت. محمد علی فرزین، اولین وزیر مختار ایران در کشور آلمان بود که حدود شش سال این مقام را به عهده داشت، این انتخاب بیانگر توانایی او در امور سیاسی بود.[4]
فرزند محمدعلی فروغی در مورد او می‌گوید: مردی به تمام معنی شریف، وطن‌پرست و درست‌کار بود. مردی که از نیکنامی کامل برخوردار بود و در مشاغل مختلف تجربه ها اندوخته بود.[5]
ورود به سیاست
اولین ورود محمدعلی فرزین به سیاست، نمایندگی مردم همدان در دوره سوم مجلس بود. وی در مجلس مدتی در هیئت رئیسه نیز مشغول به کار شد.[6]
ورود محمدعلی فرزین به صحنه سیاست بیشتر مدیون ارتباط و دوستی او با ذکاءالملک محمدعلی فروغی بود.
او در دوره تحصیل در دارالفنون با زکاءالملک هم‌درس و هم‌کلاس بود و رابطه دوستی آن‌ها به همان موقع بر‌می‌گشت.
فرزند محمدعلی فروغی در مورد این دوستی چنین می‌نگارد: پدرم زمانی در دارالفنون مشغول تحصیل بود با دو نفراز همکلاسی‌هایش دوستی و آشنایی زیادی داشت و در تمام عمر این دوستی حفظ شد که یکی همین محمدعلی فرزین بود.[7]
ترقیات بعدی فرزین نیز به واسطه همین ارتباط با زکاءالملک بود.[8] این علاقه و دوستی یک جانبه نبود. همان‌طور که فروغی به فرزین علاقه داشت و وزیر دربار شدن فرزین به صلاحدید فروغی به عرض شاه رسید.[9] فرزین نیز در موارد بسیاری به کمک فروغی می‌شتافت.
در مجلس سیزدهم ذکاءالملک فروغی، مجبور به استعفا شده بود، البته به شرط تمکین فروغی از متولیان مجلس، بعضی نمایندگان سعی داشتند به وی رأی تمایل نشان دهند.
چون از لیدرهای مجلس نتیجه‌ای بدست نیامد، ذکاءالملک دست به دامن دربار و محمدعلی فرزین شد. وزیر دربار(محمدعلی فرزین) نیز عده‌ای از سردمداران مجلس را برای حل مشکل به دربار دعوت کرد. هر چند این جلسات نتیجه‌ای در برنداشت و باعث شد حتی در روزنامه اطلاعات، طی مقاله شدیداللحنی به دربار حمله شود که وزیر دربار در کار مجلس دخالت می‌کند؛ اما بیانگر تلاش فرزین برای دوست قدیمی دارد.[10]
متن زیر نامه محمدعلی فروغی در بهمن ۱۳۰۷خطاب به فرزین است. «فدایت شوم، مدار امور دنیا بر ترکیبی از غم، شادی، خوشی، ناخوشی، فرج و شدت است. ... خبر محول شدن وزارت امور خارجه به حضرتعالی موجب کمال مسرت گردید.[11]
مشاغل
· وکالت مردم همدان در مجلس سوم در 1293.
وی در مجلس سوم به فرقه دموکرات پیوست. در این مجلس فرزین از مهره‌های سرشناس و مورد توجه بود.[12]
· سفیر کبیر ایران در کابل در 24 دی 1307.[13]
ذکر این نکته ضروری است که فرزین در اوج جنگ داخلی افغانستان و چند روز قبل از سقوط حکومت ۱۰ ساله امان‌الله خان پادشاه آن کشور طی حکمی به عنوان سفیر کبیر ایران در افغانستان تعیین شد و چند روز پس از آن‌که از طریق مرز مشهد رهسپار کابل حوزه مأموریت خود شد، طی حکم دیگری به کفالت وزارت امور خارجه تعیین گردید و در نتیجه پیش از آغاز فعالیت خود به عنوان سفیر ایران در افغانستان، به تهران بازگشت.
· کفالت وزارت مالیه در 30 تیر 1308[14]
· وزیر مالیه 16شهریور 1308[15]
· وزیر امور خارجه در 30 آبان 1308[16]
· وزیر مختاری ایران در آلمان در 23 اردیبهشت 1309[17]
· معاونت بانک ملی ایران در 10 شهریور 1311[18]
· ریاست بانک ملی ایران در کابینه احمد متین دفتری [19]
· وزیر دربار در سال 1320
بعد از شهریور 1320 به صلاحدید محمدعلی فروغی نخست‌وزیر وقت، وزارت دربار به فرزین واگذار شد. او که ریاست بانک ملی را داشت از آنجا استعفا نمود.[20]
· عضویت در انجمن فرهنگی آمریکایی- ایرانی به ریاست دکتر پوپ
عضویت در انجمن فرهنگی ایران و آمریکا
با پیشنهاد محمدعلی فروغی، کمیسیونی مرکب از محمدعلی فرزین و دیگران برای تهیه زمین و مطالعه در خصوص طرح تأسیس این انجمن به ریاست دکتر پوپ تشکیل شد. محمدعلی فرزین از اعضای ایرانی هیات موسس این انجمن بود.[21]
همراهی آزادی‌خواهان در جنگ جهانی اول
در اواسط دوره سوم مجلس، در سال 1924 جنگ جهانی اول شروع شد. مستوفی‌الممالک نخست‌وزیر وقت بی‌طرفی ایران را به جهانیان اعلام نمود، لیکن قوای خارجی به ایران حمله‌ور شدند و مجلس سوم تعطیل گردید.
عده‌ای از رجال ایرانی آن زمان مثل سیدحسن مدرس، محمدعلی فرزین، ادیب‌السلطنه سمیعی و... تهران را به سوی قم و کرمانشاه ترک کردند.[22] مقصود اصلی از مهاجرت آزادی‌خواهان که به وسیله مستوفی‌الممالک بیان شده، این بود که در آن روزگار به نظر عموم روشن‌فکران و رجال ایران، مهاجرت تنها راه برای حفظ استقلال ایران بوده است.
گروه آزادی‌‌خواه در کرمانشاه دولت موقتی به ریاست نظام‌السلطنه تشکیل دادند. ژاندامری نیز به این دولت پیوست.
در دولت موقت سیدحسن مدرس وزیر عدلیه و اوقاف، محمدعلی فرزین وزیر مالیه و ... انتخاب گشتند.[23]
در اسفند 1294 قوای روس به مهاجرین(آزادی‌خواهان) در کرمانشاه هجوم بردند و در چند نقطه جنگ بین دو قوا به شدت ادامه پیدا کرد. در نتیجه مهاجرین کرمانشاه را ترک کرده و به قصر شیرین رفتند. با حملات روس‌ها به قصر شیرین، مهاجرین به کاظمین و از آنجا به استانبول رفتند. محمدعلی فرزین همراه مهاجرین به استانبول نرفت و عملا سفر مهاجرین بدون نتیجه منحل شد.[24]
بعدها با عفو عمومی که ازطرف وثوق‌الدوله داده شد، مهاجرین به وطن بازگشتند.[25]
فرزین به برلن سفر نمود و در آنجا در هیأت تحریریه روزنامه کاوه مشول به کار شد.[26] و از حمایت نسبت به دوستانش مثل تقی‌زاده در این روزنامه دریغ نمی‌کرد.[27]
درگذشت
در سال 1320 در حالیکه وزارت دربار را به عهده داشت عمرش کفاف نداد و در سن 63 سالگی ازدنیا رفت.[28]