فعالیت های اجتماعی علامه محمّد صالح برغانی

فعالیتهاى اجتماعى ـ فرهنگى

علامه محمد صالح برغانى در قزوین ساکن شد و کرسى تدریس و فتوا و رهبرى و ریاست عامه را عهده دار شد. طلاب علوم دینى هم از دور و نزدیک به حوزه درس او پیوستند. وى در آغاز سکونت در قزوین مدرسه بزرگى را در شمال منزل^[16] خویش بنا نهاد. سپس آن را توسعه داد و دو مدرسه دیگر (متوسط و بزرگ) در سه طبقه و مسجد بزرگى در کنار آنها بنا کرد. این مجتمع علمى و آموزشى که متّصل به یکدیگر است، مدرسه صالحیه نامیده شد و تا عصر حاضر در قزوین معروف است. آخرین قسمت بناى آن در سال 1248ق پایان یافت.

این مرکز به شیوه دانشکده هاى جدید، تخصّصى و داراى رشته هاى مختلف فلسفه، عرفان، فقه، اصول، حدیث، تفسیر، طب، داروسازى، ادبیات و... بود و ماهرترین اساتید جهت تدریس در آنجا گرد هم آمدند. دو بخش مهم و جدید در این مرکز تازگى داشت:

اول: براى نخستین بار زنان در این مجتمع علمى به حوزه شیعه راه یافتند. هنگام تدریس سطوح عالى و درس خارج، قسمتى از تالار محل درس با نصب پرده به زنان اختصاص مى یافت.

دوم: آموزش فنون نظامى براى روحانیان در این مرکز رسمى شد تا آنجا که همه آنان در جنگ سال 1242 ق بین ایران و روسیه به فتواى سید محمد مجاهد شرکت جستند.^[17]

از اقدامات فرهنگى ـ اجتماعى وى مى توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- اهتمام جدى به گسترش علوم عقلى با تجمّع زبده ترین علماى علوم عقلیه و فلاسفه بزرگ قرن سیزدهم در مدرسه صالحیه، مانند:

1 - آخوند ملاّ حکمى قزوینى (م: 1285 ق.) که مهارت عجیبى در تدریس فلسفه و عرفان و علوم عقلى داشت و میرزا حسن اعتماد السلطنهاو را صدر الدین عصر خود مى داند و مى نویسد:

«طالبین علوم عقلیه از اقصى بلاد ایران به آستان وى مى رسیدند و آن آستان را مى بوسیدند.»^[18]

2 - آخوند ملاّ یوسف حکمى قزوینى3 - آخوند سید قوام قزوینى4 - آخوند ملاّ صفر على قزوینى5 - شیخ صدراى تنکابنى قزوینى6 - آقا رضا قلى قزوینى.

این امر سبب شد طلاّب علاقمند به فراگیرى علوم عقلى به این مرکز روى آورند و این مرکز را شهره علم و فلسفه گردانند. مخصوصاً آخوند ملاّ على نورى (م: 1246 ق) در سالهاى آخر عمر خویش بر اثر کثرت سن و ضعف مفرط و ناتوانى جسمى شاگردان فلسفه حوزه اصفهان را به مدرسه فلسفى صالحیه، به ویژه حوزه درس آخوند ملاّ حکمى قزوینى هدایت مى کرد. از این روى پس از وفات وى، حوزه فلسفى قزوین در مراکز شیعى مانند نداشت و وحید عصر خودش بود و رهبرى فلسفه الهى را برعهده گرفت.^[19]

کنت دوگوبینو که هنگام شکوفایى مدرسه فلسفى قزوین بین سالهاى 1271 ـ 1274 ق سفیر فرانسه در تهران بود، به جمعى از مدرسان فلسفه مدرسه قزوین و شاگردان آن در کتاب خویش اشاره کرده است.^[20]

ـ علامه برغانى در مدرسه قزوین، آراى فکرى در حوزه فلسفه و علوم عقلى را گسترش داد و طلاب بسیارى از این حوزه علمى بهره هاى فراوان بردند. این اقدام در حوزه هاى علمیه نجف ـ کربلا و بسیارى از محافل علمى، اسلامى ـ به ویژه حوزه هاى شیعى ـ تأثیرات بسزایى گذاشت.

- سهم چشمگیر و فعالیت عظیم وى در تدوین «دایرة المعارف فقهى شیعى» در قرن سیزدهم هجرى در حوزه علمیه قزوین. خود نیز کتابى به نام موسوعه برغانى دارد.^[21]

- وى را مروّج ارزشهاى ایمانى و فرهنگى قزوین در قرن سیزدهم هجرى لقب داده اند.^[22]

- تجدید بناى عمارت ابو منصور خمار تاشبن عبد الله قزوینى در مدینه که وقف اقامت حجاج قزوین بود.^[23]

- از دیگر فعالیتهاى فرهنگى وى مى توان به تعمیراتى که در بقیع و بقعه حمزه سید الشهدا انجام داد، اشاره کرد.^[24]

منبع:فرهیختگان تمدن شیعه