چند همسری چرا و به چه شرطی؟

پرسش:

چند همسری چرا و به چه شرطی؟

پاسخ:

پاسخ: یکی دیگر از مسایلی که قرآن در امر ازدواج بدان پرداخته، مسئله چند همسری یا تعدد زوجات است: «فَانْکِحُوا مَا طَابَ لَکُم مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَی‌ وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ» پس آنچه از زنان، دلخواهتان است، دو دو و (یا) سه سه و (یا) چهار چهار، به زنی بگیرید. از آنجا که بررسی این مسئله نیازمند به فرصت بیشتری است و در این نوشتار کوتاه مجال آن نیست، تنها به یادآوری چند نکته بسنده می کنیم. و بررسی همه جانبه آن را به فرصتی دیگر واگذار می نماییم. 1. «مثنی» یعنی دو تا دو تا «ثلاث» یعنی سه تا سه تا، و «رباع» به معنای چهار تا چهار تاست؛ البته این بدان معنا نیست که به هنگام ازدواج دو تا دو تا، سه تا سه تا و چهار تا چهار تا باشد؛ بلکه با توجه به عموم مردم چنین تعبیر کرده است. 2. «واو» در آیه، اگر چه عطف است، به معنای جمع نیست تا دو تا، سه تا و چهارتا و در مجموع نُه تا معنا دهد؛ بلکه بدین معناست که شما می توانید دو تا، یا سه تا و یا چهار همسر داشته باشید؛ از این‌رو، اگر با «او» عطف می کرد، موهم این معنای بود که هر کسی لزوماً باید دو یا سه و یا چهار تا زن بگیرد. 3. اسلام نه‌تنها چند همسری را اختراع نکرد؛ بلکه چند همسری نامحدود پیش از اسلام را کنترل و محدود نمود و برای آن مرزی (حداکثر تا چهار تا) قرار داد. 4. در تعدد زوجات قیدِ «طاب» وجود دارد که بیانگر این حقیقت است که نباید زنان هرزه را دور خود جمع کند و حرمسرا تشکیل بدهد. 5. در ادامه آیه جواز تعدد را مشروط به اجرای عدالت کرده، و می فرماید: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً» و اگر می‌ترسید عدالت را رعایت نکنید، پس (به) یک (همسر)، اکتفا کنید. قید عدالت، آن هم با احتمال ترس، زمینه جلوگیری از هوس بازی های مردان است؛ زیرا از یک سو افرادی که بتوانند رعایت عدالت کنند، کم هستند و از سوی دیگر، اگر به واقع عدالت اجرا شود، مشکلی نخواهد بود. 6. اسلام در میان گونه های مختلف چند همسری (اشتراک جنسی از دو طرف، چند شوهری برای فرزند آوری، چند شوهری برای شهوت‌رانی ـ روسپی گری ـ و چند زنی) تنها نوع اخیر را مجاز شمرده است. عوامل چند همسری عواملی که می تواند مسئله چند همسری را توجیه نماید، عبارت اند از: الف ـ بروز عادت ماهانه؛ ب ـ خستگی زن از زایمان؛ ج ـ نازا بودن زن و یائسه شدن او؛ د ـ فزونی جمعیت زنان بر تعداد مردان؛ هـ ـ نجات تک‌همسری. شهید مطهری می نویسد: «وقتی عدد زنان نیازمند به ازدواج از مردان نیازمند فزونی یافت، اگر حق تأهل این عده از زنان به رسمیت شناخت نشود و به مردان اجازه چند همسری داده نشود، رفیقه بازی و معشوقه گری ریشه تک همسری واقعی را می خشکاند. یادآوری این نکته ضروری است که این عوامل، تنها حکمت تشریع تعدّد زوجات است و علت واقعی آن را فقط ذات اقدس احدی می داند و بس.