شفاعت از منظر عقل و نقل

شفاعت، اندیشه‌ای اصیل و اسلامی است؛ به طوری که علاوه بر نصوص قرآن کریم، روایات نبوی و ائمّه علیهم‌السلام در مورد آن به حد تواتر رسیده است. دانشمندان مسلمان اتفاق‌نظر دارند که شفاعت از اصول اساسی در عقیده اسلامی است، اگرچه در تفسیر آن اختلاف دارند.

این مسئله اصیل اسلامی، بسان برخی دیگر از معارف بلند، به سبب عدم رجوع مسلمانان در فهم اسلام به اهل بیت علیهم‌السلام ، با برخی پیرایه‌های غلط همراه شده است. وظیفه دانشمندان است که مردم را راهنمایی کرده، مطالب اصیل اسلامی را از غیر آن جدا نمایند. در مقاله حاضر، ما به دنبال آن هستیم تا با استفاده از نظرات دانشمندان شیعه، معنای صحیحی از مفهوم شفاعت ارائه و پیرایه‌های آن را معرفی کنیم.

واژه «شفاعت» از ماده «شفع» به معنای «جفت»، در مقابل واژه «وتر» به معنای «طاق» است. علت اینکه واژه «شفاعت» برای «وساطت برای نجات گنهکار» به کار می‌رود این است که مقام و موقعیت شفاعت کننده و نیروی تاثیر او یا عوامل نجاتی که در وجود شفاعت شونده هست، با هم ضمیمه می‌شوند و به کمک هم موجب خلاصی گنهکار می‌گردند. شفاعت، کمکِ اولیای خدا به گنهکارانی است که پیوند ایمانی خود را با خداوند و پیوند معنوی خویش را با اولیای خدا قطع نکرده‌اند؛ البته این کمک با اجازه خداوند است.

درباره اهمیت عقیده به شفاعت، باید گفت اعتقاد به شفاعت، پدیدآورنده امید در دل گنهکاران و مایه بازگشت آنان در نیمه زندگی به سوی خداست. اگر حقیقت شفاعت، درست مورد بررسی قرار گیرد خواهیم دید که اعتقاد به شفاعت نه تنها مایه جرات و سرسختی در مقابل خداوند نیست؛ بلکه سبب می‌شود گروهی، به امید اینکه راه بازگشت به سوی خدا به روی آنان باز است، بتوانند به وسیله اولیای خدا آمرزش الهی را نسبت به گذشته جلب کنند و از عصیان دست بردارند و به سوی حق بازگردند.

در واقع، شفاعت از عوامل سازنده و نیروبخش در دگرگون ساختن اوضاع و نابسامانی‌های بشر است و او را از محیط تیره و تار نومیدی به فضای روشن امیدواری وارد می‌کند.

شفاعت اولیای خدا، منوط به اذن پروردگار جهان است و تا اجازه خدا نباشد هیچ کس نمی‌تواند شفاعت نماید. اذن خدا بی‌جهت و بی‌حکمت نیست؛ بلکه شامل حال گنهکارانی می‌شود که برای عفو و اغماض شایستگی دارند و لغزش‌ها و گناهانشان به مرحله پرده‌دری و طغیان نرسیده است.

نوید شفاعت با این شرط، هشداری است به گنهکاران که بهوش باشند و هر چه زودتر از ادامه گناه باز گردند. شفاعت، انگیزه‌ای برای بازگشت افراد گنهکار به راه حق و تجدیدنظر در برنامه‌های غلط و روزنه امیدی برای پاک ساختن برنامه زندگی از نقاط تاریک محسوب می‌شود.

ذکر این نکته بسیار مهم و قابل توجه است که اعتقاد به شفاعت، در صورتی می‌تواند موثر و سازنده باشد که دور از هر نوع عوام فریبی تفسیر شود و شفاعتی که شرع و عقل، ما را به سوی آن دعوت می‌کند با شفاعتی که در اذهان برخی از دورافتادگان از تعالیم اسلام وجود دارد، تفاوت دارد.

معنای لغوی و اصطلاحی

شفاعت از مادّه شفع و در لغت به معنای»جفت شدن»با چیزی است و اصطلاحا به معنای واسطه شدن برای دفع ضرر از کسی و یا رساندن منفعتی به اوست که در این واسطه شدن،سه طرف،بایستی وجود داشته باشد:

الف: شفاعت کننده،ب:شفاعت شونده،ج:پذیرنده شفاعت، در اصطلاح شرعی،شفاعت در آنجا مطرح می‌شود که شخصی در نزد خداوند برای دیگری طلب مغفرت و آمرزش نماید و بخواهد عقابی که در اثر گناه متوجه شخص گناهکار شده از او برداشته شود و یا تخفیف یابد. در این حال‌ شخص گنهکار، شفاعت شونده و ذات مقدس پروردگار پذیرندهء شفاعت خواهد بود.شفاعت به معنای مذکور از مسلّمات دین اسلام به شمار می‌رود و در این زمینه‌ علاوه بر آیات متعدد، روایات فراوانی نیز از طریق شیعه و سنی از رسول اکرم صلّی‌ اللّه علیه و آله نقل شده است. ‌

در شماره بعد به بررسی نظر اندیشمندان شیعی همانند شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلی و ... دراین خصوص خواهیم پرداخت.‌