تقوای چهارگانه

در قرآن از يک تقوای فطری و سه تقوای اکتسابی سخن گفته شده است. بنابراين می توان از چهار نوع تقوا در قرآن سخن به ميان آورد.

1. تقوای فطری و تکوينی: خداوند در قرآن از تقوای فطری سخن گفته است. اين تقوای تکوينی و فطری زمينه ساز بهره مندی انسان از سه نوع ديگر از تقوای تشريعی و اکتسابی می شود. انسان به طور طبيعی دارای نفسی است که حقايقی را می شناسد و می داند و می تواند حق و باطل و خوب و بد و زشت و زيبا را بشناسد و به جنبه های حق و خوب و زيبا گرايش يافته و از جنبه های زشت و بد و باطل دوری گزيند. در آيات 7 تا 10 سوره شمس به اين تقوا اشاره شده است. همچنين در آيه 30 سوره روم بيان می شود که اصولاً اسلام به گونه ای طراحی شده که با فطرت و گرايش های آن سازگار باشد. البته برخی ها اين فطرت و گرايش فطری تقوای خود را با ارتکاب گناهان دفن می کنند که اين امر بی تقوايی را به دنبال داشته و انسان را از تقوای تشريعی و هدايت های الهی ديگر محروم می سازد؛
2. تقوای عام تشريعی: اين تقوا با پذيرش دين اسلام و شريعت آغاز می شود و همه اهل کتاب از آدم(ع) تا خاتم(ص) به اين تقوا هدايت شده اند. در همه شرايع از مسيحی و يهودی و اسلام خاتم(ص) چيزی به نام واجبات و محرمات مطرح شده است. عمل به واجبات و محرمات موجب می شود تا انسان به يقين عمومی دست يابد؛
3. تقوای خاص: اين مرتبه برای کسانی است که افزون بر واجبات و محرمات شرعی به مستحبات عمل کرده و از مکروهات اجتناب می کنند. برآيند اين تقوا نيز يک يقين خاص خواهد بود که نوعی رؤيت و علم لدنی و الهی شهودی است؛
4. تقوای اخص: اين تقوا برای کسانی است که افزون بر واجبات و محرمات و مستحبات و مکروهات، به مباحات نيز توجه داشته و هر کار مباحی را انجام نمی دهند، بلکه در کارهای مباحی چون خوردن و خوابيدن و حرف زدن و مانند آن رعايت آداب خاص کرده و مثلاً تلاش می‌کنند که اهل روزه و سکوت باشند. اينان از يقين اخص نيز برخوردار خواهند بود. اين مراتب چهارگانه فوق را می توان به اعتبار نتايج آن شناسايی کرد که شامل بهره مندی از هدايت تشريعی، علم اليقين، عين اليقين و حق اليقين است.

روزنامه كيهان، شماره 21553 به تاريخ 16/11/95، صفحه 8 (معارف)