مرگ دومین شاه قاجار

اول آبان ماه ۱۲۱۳ فتحعلی‌شاه قاجار، پس از ۳۶ سال و ۸ ماه حکومت، در جریان سفر به اصفهان درگذشت. او نیز شاهی زن‌باره و ستمگر بوده است. در زمان فتحعلی‌شاه رقابت فرانسویان با انگلیس، ایران را صحنه مناسبی از کشمکش میان آنها کرده بود. انگلیس که هند را در سیطره خود داشت تلاش می‌کرد تا ایران را به ‌عنوان شاهراهی کلیدی حفظ کند و فرانسویان به ‌دنبال قطع این شاهراه بودند. روس‌ها نیز بازیگر دیگر این رقابت‌جویی، ایران را مهم‌ترین دروازه ورود به آب‌های گرم بین‌المللی می‌دانستند و تمایل زیادی داشتند تا مرزهای خود را به خلیج‌فارس برسانند، در نتیجه جنگی پنهان در ایران بین قدرت‌های آن روز در میان بود و دربار فرتوت ایران بی‌خبر از دسیسه‌های خارجیان به‌تناوب بازیچه دست آنها می‌شد.

 سرانجام تنش سیاسی با روسیه و بی‌اعتمادی به انگلیس‌ها باعث شد تا رابطه بین ایران و فرانسه به یکی از قوی‌ترین روابط سیاسی آن دوران تبدیل شود. تا جایی که میان فتحعلی‌شاه و ناپلئون که چهره‌ای افسانه‌ای در دربار ایران پیدا کرده بود، نامه‌نگاری‌های برادرانه ردوبدل می‌شد. ناپلئون به چنان نمادی از اقتدار و پیشرفت در دربار ایران تبدیل شده بود که حتی گفته شده «عباس‌میرزا، پرتره‌ای از ناپلئون در کاخ خود در نزدیکی شهر تبریز داشت.» معاهده همکاری نظامی فین‌کن‌اشتاین بین دو کشور بسته شد و فتحعلی‌شاه تعدادی از نفیس‌ترین هدایای سلطنتی را به ‌رسم هدیه به دربار فرانسه فرستاد.

کار تا آنجا پیش رفت که فتحعلی‌شاه که به پشت‌گرمی وعده‌های پوچ ناپلئون از سر عناد با انگلیس و روسیه درآمده بود، روزی با غروری کاذب به نماینده فرانسه گفت: «خوب است که روسیه را بین ایران و فرانسه و عثمانی تقسیم کنیم.». ولی همین فرانسه زمانی که شاه قاجار به امید حمایت آنها از ایران در جنگ با روسیه بود پشت ایران را خالی کرد. سرانجام با بی‌تدبیری فتحعلی‌شاه روسیه موفق شد تا از شرایط نامناسب سیاسی استفاده کرده و طی دو جنگ تا حدودی به اهداف توسعه‌طلبانه ارضی خود در ایران دست یابد؛ پس از شکست ایران در این دو جنگ و عقد عهد‌نامه‌های گلستان در سال ۱۱۹۲ هجری شمسی (۱۲۲۸ ﻫ‌. ق/ ‌۱۸۱۳ م) و ترکمن‌چای در سال ۱۲۰۷ هجری شمسی (۱۲۴۳ ﻫ‌. ق/ ‌۱۸۲۸ م) روسیه نفوذ سیاسی خود را در ایران افزایش داد و مناطقی از خاک ایران را به غنیمت گرفت.

روزنامه دنیای اقتصاد

تاریخ: دوشنبه اول آبان ماه 1396