ايمان آگاهانه آری ايمان كوركورانه و ناپايدار هرگز

برداشتی از يك سخنرانی رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۵۳

نويسنده: تهيه و تنظيم: كامران پورعباس

حضرت آيت الله خامنه اي در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۵۳ در مسجد امام حسن(ع) مشهد جلساتي با عنوان «طرح کلي انديشه اسلامي در قرآن» داشتند و طي آن به «تبيين پايه هاي تفکر اسلامي» بر مبناي آيات قرآن مي پرداختند. ايشان با اشاره به اهميت اين مباحث فرموده اند: «اين جلسات، پايه هاي فکري براي ايجاد يک نظام اسلامي است.»

ايمان آگاهانه از ديدگاه رهبر معظم انقلاب

يکي از اين جلسات به موضوع ايمان آگاهانه اختصاص داشت که مباحث اين جلسه را به همراه توضيحاتي در مورد آن ذکر مي نماييم.

«ايمان از روي آگاهي» نامي است که حضرت آيت الله خامنه اي براي سخنراني روز چهارم ماه رمضان سال ۵۳ در مسجد امام حسن عليه السلام مشهد انتخاب کرده اند. آيه ۲۵۸ سوره بقره اولين آيه انتخاب شده براي اين جلسه و از آيات معروف قرآن است: «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا اُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ...» پيامبران خود به آنچه به آنها نازل شده، ايمان آورده اند و مانند رهبران سياسي نيستند که به آنچه مي گويند ايمان لازم را نداشته باشند. بحث با مطرح کردن سه نوع ايمان دنبال مي شود: ايمان متعصبانه، ايمان مقلدانه، و ايمان آگاهانه. تنها ايمان سعادت بخش که تا پايان عمر با انسان همراه است، «ايمان آگاهانه» است. چند نکته پيرامون کلمه «اولي الالباب» يکي از موضوعات جذاب اين سخنراني است: اولي الالباب يعني خردمندان. اما در فرهنگ قرآني به کسي که زرنگي هاي رايج در روابط اجتماعي را دارد خردمند نمي گويند. امام جماعت آن روزهاي مسجد امام حسن عليه السلام در اين جلسه تعريف ديگري از واژه خردمند بر مبناي قرآن ارائه مي دهند.

ايمان آگاهانه، ايمان ارزشمند

رهبر انقلاب در اين جلسه در تفسير آيه ۲۵۸ سوره بقره مي فرمايند:

«۱. اولاً ايمان يک خصلت برجسته پيامبران خدا و مومنان و دنباله روان آنهاست؛ ايمان داشتن، باور داشتن به رسالت خود. فرق ميان رهبران الهي مانند راه روِ اين راه به آنچه مي گويد و گامي که برمي دارد، با همه وجودش صميمانه مومن است. درحالي که سياستمداران عالم، احياناً سخنان زيبايي و بيانات دلکش و شيوايي ممکن است داشته باشند، اما به آنچه مي گويند، ايمان ندارند.

نتيجه گيري: ايمان و باور، خاصيت وابستگان به دعوت اسلام است. آدم هايي که ايمان و باوري ندارند و فقط چون ديگران رفتند، اينها هم احتياطاً دارند مي روند، اينها در قلمرو فکر اسلامي داخل نيستند. رودربايستي هم ندارد. ايمان لازم است.

۲. سمع، يعني شنوايي. حالت شنوايي، غيراز گوش است، گوش به معناي يک عضو بدن، با لفظ اُذُن در عربي تعبير مي شود. وقتي مي گويند سمعنا يعني ما با تمام وجود فهميديم که آنچه را که خدا براي ما معين کرده و فرستاده بود. و اطاعت ما از روي روشني و آگاهي و سمع بود.

ايمان دو جور است: يک جور ايمان مقلدانه و متعصبانه. از بعضي ها اگر بپرسي، از کجا گفتي که پيغمبر اسلام حق است؟ هيچ نمي دانند. چون مردم کوچه و بازار و پدرها و معلم توي مدرسه مي گويند پيغمبر حق است، اين هم مي گويد پيغمبر حق است. البته ايمان هم دارد. يعني باورش آمده که پيغمبر حق است. اما اين باور از روي تقليد و چشم بسته به دست آمده است. اين ايمان مقلدانه است.

ايمان متعصبانه هم مثل همين ايمان مقلدانه است؛ که بعضي ها حاضرند العياذبالله به پيغمبرهاي ديگر بي احترامي کنند، براي خاطر دلخوشي پيغمبر ما! چون فلان عمل را ما مسلمان ها انجام مي دهيم درست است و چون ديگران فلان عمل ديگر را انجام مي دهند، غلط است. يک ايماني دارد، اما اين ايمان متکي به دليل نيست، فقط از روي تعصب است.

ايمان مقلدانه و متعصبانه در اسلام، هيچ قيمتي ندارد. يکي از دلايل اين بي ارزش بودن، اين است که ايمان وقتي از روي تقليد و تعصب بود، زائل شدنش هم به آساني کسبِ خودِ ايمان تقليدي، آسان است.

برادران! ايمان ارزشمند، ايمان آگاهانه است، ايمان توام با درک و شعور است، ايماني است که از روي بصيرت و چشم باز و بدون ترس از اشکال به وجود آمده باشد.

معنای خردمند در قرآن

رهبر انقلاب در اين جلسه در تفسير آيه 190 سوره آل عمران که معني آن چنين است: «به يقين در آفرينش آسمان ها و زمين و آمد و شد شب و روز نشانه هاي روشني است براي خردمندان.»

مي فرمايند: «اين نشانه ها (آيات) براي چه کساني است؟ براي گيج ها؟ براي بي هوش ها؟ براي آنان که نمي انديشند؟ ابداً. لاولي الالباب. براي خردمندان. خردمند. آنکه داراي خرد و نيروي فهميدن است و آنان همه مردمند، در صورتي که فکر و هوششان را به کار بيندازند.»

رهبر انقلاب در اين جلسه در تفسير آيات 191 و 192 سوره آل عمران که معني آن چنين است: «آنها که خدا را در حال ايستاده و نشسته و به يک پهلو خوابيده ياد مي کنند و در آفرينش آسمان ها و زمين مي انديشند (و به دل و زبان مي گويند) پروردگار ما! اين همه را به بيهودگي نيافريده اي و تو از بيهودگي ها منزه و پيراسته اي! پس ما را از شکنجه آتش محفوظ بدار.» و «پروردگار ما! بي گمان هر که را با آتش درافکني، زبون و سرافکنده اش ساخته اي. و ستمگران را هيچ ياور و مددي نيست.» مي فرمايند:

«۱. اگر مردم معمولي بخواهند خردمندان را معرفي کنند مي گويند خردمند آن کسي است که در همه امور زندگي اش پيشرو است، در هيچ کار سرش کلاه نمي رود، در کاسبی‌ها، در پلتيک ها، در سياست بازي ها، در معارضه ها و مقابله هاي با حريف ها، همه جا دستِ او روي دست حريف هاست. قرآن اما چون هيچ يک از اين بازيگري ها را قبول ندارد، چون ارزش واقعي را براي انسان، اتصال و ارتباط با خدا مي داند، خردمند را به اين صورت معرفي مي کند: خردمند از نظر قرآن آن کسي است که اين عالي ترين ارزش ها را بيش از همه چيز و همه کس مورد نظر داشته باشد. «الذين يذکرون» خردمندان آن کساني اند که ياد مي کنند خدا را... در همه حال به ياد خدايند. اما اين به ياد خدا بودن به معناي يک حالت عرفاني خلسه آميز درويش مآبانه نيست... ياد خدا بودن فعال. ياد خدا بودني که عمل محسوب مي شود.

۲. خردمندان آن کساني اند که در حال تفکر باشند، بعد که اين تفکر و انديشمندي را انجام مي دهند به زبان دل و زبان ظاهر مي گويند پروردگار ما! اين را به بيهوده نيافريده اي. منزهي تو از اين کار که به بيهوده بيافريني؛ يعني مهم ترين و اساسي ترين نقطه ايدئولوژي.

هر ايدئولوژي زندگي ساز، نقطه اساسي اش اين است که من اينجا براي کاري هستم... پس من مسئوليتي دارم و در اين نظم عجيب يک جايي هم من دارم که اگر آنجا کار را به صورت درست و صحيح، آن عمل را آن چناني که تو خواسته اي انجام ندهم، اين نظم را خراب کرده ام.»

ايمان آگاهانه، ايمان مطلوب در اسلام

رهبر انقلاب در اين جلسه در تفسير آيه 193 سوره آل عمران که معني آن چنين است: «پروردگار ما! (به گوش دل و با تفکر در پديده هاي خلقت) صداي نداکننده اي را که به ايمان فرامي خواند (و مي گفت) به پروردگارتان ايمان آوريد، شنيديم و در پاسخ به اين نداي تکوين، ايمان آورديم.»

مي فرمايند: «آن کساني که نداي منادي را شنيدند که براي ايمان ندا مي کرد و بعد ايمان آوردند، چه جور ايماني آوردند؟ يک نفر گفته ايمان بياوريد، آن وقت ايمان آورديد. نه؛ اينها همان اولي الالبابند، همان متفکرانند. اين منادي ممکن است به ظاهر پيغمبري باشد، اما در باطن، پيامبر عقل و تفکر و بينش آنها است که آنها را به سوي ايمانِ به خدا فرامي خواند و دعوت مي کند. پس منادي به آنها گفته ايمان بياوريد و آنها از روي درک و شعور و آگاهي کامل ايمان آوردند. اين جور ايماني در اسلام مطلوب است: ايمان آگاهانه.»

نفی ايمان های کورکورانه و متعصبانه

رهبر انقلاب در اين جلسه در تفسير آيه 104 سوره مائده که معني آن چنين است: «و چون به آنان گفته شود که بياييد و آنچه را خدا فرستاده و پيامبر مي آموزد، بيازمائيد و بفهميد گويند: راه و رسمي که پدران خود را بر آن يافتيم ما را بس! ولو پدرهايتان هيچ چيز نمي فهميدند و هيچ راهي نمي يافتند، بازهم شما از آنها تقليد مي کنيد؟»

مي فرمايند: «چون ايمان آگاهانه از نظر اسلام مطلوب است و خداي متعال ايمان ناآگاهانه را قبول ندارد و ارج و ارزشي برايش قائل نيست؛ لذا چندين جاي قرآن، ايمان هاي کورکورانه، مقلدانه و متعصبانه، که غالباً هم اين جور ايمان ها آدم را با مغز به زمين مي کوبند، اين چنين ايمان هايي را با شدت توبيخ مي کند.»

ايمان آگاهانه، ايمان پايدار در سختی ها

بخشي از بيانات آيت الله خامنه اي در53/6/30 در مسجد امام حسن عليه السلام مشهد:

«آن ايماني که فلان مرد مسلمان دارد، [که] براي نگه داشتنش بايد بگوييم روزنامه نخواند، فلان کتاب را نخواند، در کوچه بازار راه نرود، با فلان کس حرف نزند، سرما و گرما نخورد، آفتاب و مهتاب نبيند، تا بماند؛ اين ايمان، متاسفانه نخواهد ماند. ايماني لازم است که آن چنان آگاهانه انتخاب شده باشد که در سخت ترين شرايط هم آن ايمان از او گرفته نشود. «اِلّا مَن اُکرِهَ وَ قَلبُهُ مُطمَئِنٌّ بِالإِيمانِ»(نحل۱۰۶) آيه قرآن مي گويد: اگر در زير شکنجه، براي خاطر آنکه دشمن را از خود، لحظه اي منصرف کني، يک جمله گفتي، بگو، ايمان تو ايماني نيست که با شکنجه از قلبت زائل بشود. آن ايماني که خَبّاب بن اَرَت دارد، آهن را داغ مي کردند به گردنش مي چسباندند، شوخي نيست، آهن گداخته را به بدنش نزديک مي کردند و به پوست بدنش مي چسبانيدند، او به خاطر آن ايمان آگاهانه عميقش، دست برنمي داشت، ايمان اين است.»(1)

ايمان آگاهانه، لازمه شرايط امروز

در ادامه توضيحاتي در مورد اين ديدگاه هاي رهبر معظم انقلاب ارائه مي گردد.

ايمان آگاهانه براي شرايط امروز ما بسيار لازم است. در زمانه ما از يک سو رسانه ها و وسايل ارتباط جمعي گسترش حيرت انگيزي يافته اند و تمامي جهانيان به آنها دستيابي دارند و از سوي ديگر دشمني ها با اسلام از جانب مستکبران جهان که امکانات رسانه اي بسيار گسترده اي دارند عميق تر گرديده و دشمنان اسلام از طريق امکانات رسانه ايشان انواع و اقسام شبهه پراکني ها، سياه نمايي ها، افترازني ها و انحراف افکني ها عليه اصول، آموزه‌ها و معارف ديني را به کار مي گيرند.

در حال حاضر در فضاي مجازي انواع و اقسام مطالبي که به نوعي هجمه به دين مقدسات محسوب مي گردند موج مي زنند و به راحتي دسترسي به آنها امکانپذير است.

راه مصونيت در برابر اين تهاجم فرهنگي و عقيدتيِ گسترده، همين ايمان آگاهانه است.

خطرهای دوری از ايمان آگاهانه

متاسفانه بسياري از مردم آگاهي کمي در دين دارند و بيشتر اعتقادات و آموزه هاي ديني اشان را چون از کودکي از اين و آن شنيده اند و تحقيق و مطالعه اي در دين ندارند. اين افرد حتي نمازي را هم که مي خوانند نه مي دانند چرا مي خوانند و نه معني اذکارش را مي دانند. اين امر خطرات زيادي دارد.