رزق و روزی از منظر آيات و روايات

نويسنده: آرمان نادری كمشوری

رزق يکي از نعمت هاي خداوند متعال مي باشد که انسان در زندگي روزانه خود براي به بدست آوردن آن تلاش مي کند. بنابر برخي تعاريف رزق شامل همه مزاياي زندگي اعمّ از مال، جاه، عشيره، ياران، علم، جمال و ....نيز مي شود.

مقاله پيش رو با عنوان «بررسي رزق از منظر آيات و روايات» در نظر دارد معنا و مفهوم رزق و همچنين عواملي را که بنابر آيات قرآن کريم و روايات ائمه اطهار (ع) باعث افزايش و يا کاستي رزق مي شوند مطرح نمايد.

1. چيستی رزق

معناي رزق ابتدا فقط در مورد خوراکي ها و هر غذايي که به انسان مي رسد صدق مي کرد چه دهنده اش معلوم باشد و چه معلوم نباشد، سپس در معناي آن توسعه داده شد و بر هر سودي که به انسان مي رسد اطلاق مي شود هرچند که غذا نباشد،بنابر اين اعتبار، رزق شامل همه مزاياي زندگي اعمّ از مال، جاه، عشيره، ياران، علم، جمال و ....نيز مي شود.

بنا بر نظر علامه طباطبايي منظور از (رزق حسن) در برخي از آيات قرآن، نبوت و علم مي باشد. (ترجمه تفسير الميزان، ج 3، ص 214)

2. اقسام رزق

در يک نگاه کلي مي توان رزق را به دو بخش تقسيم کرد:

الف) رزق مادي: اين نوع رزق، رزقي است که لازمه زندگي دنيوي مي باشد و انسان و تمام موجودات زنده در اين جهان براي زنده ماندن و بقانسل خود نيازمند به ان هستند. رزق مادي بنابر احکام تکليفي وضعي به پنج قسم تقسيم مي شود که عبارتند از:

1) واجب: مانند برآورده کردن نياز خانواده.

2) حرام: مانند رزقي که انسان از راه حرام مانند دزدي به دست آورده است.

3) مستحب: مانند رزقي که انسان تلاش مي کند آن را براي راحتي زندگي خانواده اش به دست آورد.

4) مکروه: رزقي که به دست آوردن آن حرام نيست اما بهتر اين است که انسان براي به دست آوردنش تلاش نکند مثل رزقي که از راه قصابي و يا برخي مکاسب مکروه به دست مي آيد.

5) مباح: مانند رزقي که انسان نياز واجب به آن ندارد و همچنين به دست آوردن آن نيز حرام نمي باشد مثل کسب و کار روزانه که بطور مباح و بدون احتياج به آن به دست مي آيد.

ب) رزق معنوي: اين نوع رزق، رزقي است که وجود آن به انسان مفهومي واقعي مي بخشد و با انجام اعمال نيک مثل عمل به مستحبات به دست مي آيد، در حقيقت هر انساني که به دنبال رزق معنوي برود و براي به دست آوردن اين رزق تلاش کند مي تواند در سراي آخرت در بهشت برين براي خود مکاني مهيا کند.

البته هر دو نوع رزق مذکور در بالارا مي توان به فرمايش اميرالمومنين حضرت علي(ع) تطبيق داد که مي فرمايند: روزي دو قسم است، يكي آن كه تو آن را مي‌جويي، و ديگر آن كه او تو را مي‌جويد. (نهج البلاغه، حکمت 431)

پس بنابر اين حديث رزقي که انسان به دنبال آن مي رود احتمال دارد که هم مادي باشد و هم معنوي، و همين طور در رزقي که خود به سراغ انسان مي آيد نيز اين احتمال وجود دارد، اگر انسان فقط و فقط به فکر دنياي خود باشدطبيعتا به دنبال رزق مادي مي رود و کوچک ترين توجهي به آخرت خود ندارد، زيرا هدف او اين است که زندگي دنيوي خود را هر روز زيبا تر از ديروز گرداند، اما کسي که علاوه بر دنياي مادي به فکر آخرت خود نيز مي باشد، بجز رزق مادي به دنبال رزق معنوي نيز مي رود، زيرا هدف او علاوه بر تامين مخارج زندگي خود اين است که در سراي آخرت در بهشت برين براي خودمکاني مهيا کند.

کساني که با تقوا مي باشند و به ياد خداوند متعال هستند و اعمال واجب خود را انجام مي دهند و براي به دست آوردن رزق معنوي به مستحبات عمل مي کنند، چنين افرادي دغدغه رزق مادي را ندارند زيرا رزق مادي، خود به سراغ آنهامي آيد حتي اگر به سراغش نروند. البته اين بدين معنا نيست که تلاشي براي رزق مادي انجام ندهند.

قرآن کريم درباره افراد با تقوا مي فرمايد: «مَن يَتَّقِ اللَّهَ يجَعَل لَّهُ مخَرَجًا وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يحَتَسِب» (هر كس تقواي الهي پيشه كند، خداوند راه نجاتي براي او فراهم مي‌كند، و او را از جايي كه گمان ندارد روزي مي‌دهد) (طلاق 3)

3. عوامل افزايش رزق

از آنجا که هيچ معلولي در جهان بدون علت و عامل نمي باشد از اين رو رزق نيز معلول عامل خود يعني رحمانيّت خداوند متعال مي باشد، علاوه بر اين عامل،رزق عوامل ديگري نيز دارد که باعث افزايش و يا کاستي آن مي شوند، اکثر مردم عامل افزايش رزق را تنها زياد تلاش کردن مي دانند، اما تلاش تنها عامل نيست بلکه بعد از اين عامل، عوامل ديگري نيز وجود دارند که بنابر آنچه از آيات و احاديث به دست مي آيد مي توان از جمله آنها: تقوا، انفاق، خوش خلقي با خانواده، استغفار از گناهان، ترک حرص، صله رحم، اطعام فقير و... را نام برد که هر يک از آنها بطور جداگانه بحث خواهد شد.

3.1. تقوا

تقوا يکي ازفضيلت هاي اخلاقي به شمار مي آيدکه موجب رسيدن انسان به درجات عالي معنوي مي شود، يکي از ويژگي هاي تقوا اين است که موجب افزايش رزق مي شود.