29 دی 1395, 6:58
خانواده يكي از استوار‌ترين و مهم‌ترين بناها در اسلام و محبوب‌ترين نهاد نزد خداي تعالي است، اما چه بسا به سبب عدم رعايت حق الناس موجب سلب اعتماد و تنفر از يكديگر شده و بنيان آن متلاشي شود. والدين، نخستين معلم فرزندان هستند كه قادرند فرزندان خويش را نسبت به آثار زيانبار آن آگاهي داده و با منع آنها از اين گناه در رسيدن به كمال ياري رسانند. اين نوشتار قصد بيان مصاديق حق الناس و تاثير آن در زندگي به استناد قرآن را دارد.
يكي از مصاديق حق الناس حفظ آبروي افراد است كه با غيبت از بين رفته و اعضا نسبت به هم بدبين خواهند شد. خداوند در سوره حجرات صفاتي را به عنوان مقدمه غيبت برشمرده است. در آيه 11 از اين سوره مباركه مي‌خوانيم: اى اهل ايمان، از بسيار پندارها در حق يكديگر اجتناب كنيد كه برخى ظن و پندارها معصيت است و نيز هرگز (از حال درونى هم) تجسس مكنيد و غيبت يكديگر روا مداريد، هيچ يك از شما آيا دوست مى دارد كه گوشت برادر مرده خود را خورد؟ البته كراهت و نفرت از آن داريد (پس بدانيد كه مثل غيبت مومن به حقيقت، همين است) و از خدا پروا كنيد، كه خدا بسيار توبه پذير و مهربان است. امام باقر (ع) نيز مفهوم آيه را به زباني ديگر بيان نموده است: به خدا كه حرمت مومن بزرگ‌تر از حرمت كعبه است (بحار الانوار، ج1، ص150). در اين آيه سه مطلب مطرح است: اول: اجتناب از سوء ظن نسبت به مؤمنان زيرا كه حسن ظن پسنديده است (تفسير أحسن الحديث، ج10، ص281).دوم: تفحص از كارهاى پنهان مردم است براى اطلاع از آنها كه شرعا حرام است ولى اگر مساله توطئه منافقين عليه حكومت اسلامى و مانند آن باشد، تجسس واجب است. سوم: غيبت كردن و آن در منظر حضرت كاظم (ع) آن است كه عيب انسان را كه مردم نمى دانند در غياب او بگويى (مجمع البيان، ج 9، ص 137) .
از مصاديق ديگر حق الناس كم فروشي و ضرر زدن به ديگران است. واى بر كم فروشان. آنها كه وقتى براى خود كيل مى كنند حق خود را به‌طور كامل مى گيرند. اما هنگامى كه مى خواهند براى ديگران كيل يا وزن كنند كم مى گذارند! (مطففين، 3-1). اين نكته نيز قابل توجه است كه آيات فوق گرچه تنها از كم فروشى درباره كيل و وزن سخن مى گويد، ولى بدون شك مفهوم آيه وسيع است و هر گونه كم فروشى را هر چند در معدودات (چيزهايى را كه با عدد مى فروشند) نيز شامل مى شود. بلكه بعيد نيست با استفاده از الغاى خصوصيت، كم گذاردن در خدمات را نيز فرا گيرد. فى المثل اگر كارگر و كارمندى چيزى از وقت خود بدزدد در رديف مطففين و كم فروشانى است كه آيات اين سوره سخت آنها را نكوهش كرده است.
يكي ديگر از مصاديق حق الناس اسراف است و اسراف يعنى تجاوز كردن از اندازه و اعتدال و پيامبر (ص) در تفسير آيه (فرقان، 67) فرمود: هركس در غير مورد لازم (بجا و درست)، خرج كند اسراف كرده است (الحياه، ج4، ص310) امام على (ع) می‌فرماید: «بيش از كفاف (مقدار متعارف رفع نيازها) اسراف است. » (مستدرك الوسائل، ج2، ص645). فردي از امام ششم(ع) از مفهوم آيه شريفه «و لا تُبذِّرْ تبْذِيراً» (اسرى، 26) پرسيد. فرمود: هر كه چيزى در غير فرمان خدا خرج كند مبذر است و هر كه در راه خير خرج كند مقتصد است. كسى كه همه دارایى خود را بپاشد و بى‌‌چيز بماند به او مبذر گويند. گفت: در مصرف حلال هم تبذير هست؟ فرمود: آرى. (الحياه، ج4، ص310).
حق الناس علاوه بر موارد ذكر شده در خانواده به صورت‌هاي گوناگون مورد تجلي است. دروغ گفتن براي پايين بردن ارزش ديگري و حتي تحقير ديگران يا تهمت زدن به ديگري و حتي پارتي بازي براي اينكه به ناحق جاي كسي را بگيرد. به سبزي آب زدن يا شير را با آب مخلوط نمودن براي افزايش قيمت آن. حتي كسي كه خمس مال خود را نپردازد يا اگر والدين نسبت به فرزندان عدالت را رعايت ننمايند حق الناس محسوب خواهد شد. عدم توجه به تمام اين موارد و بسياري از موارد بيان نشده موجب از هم پاشيدگي خانواده خواهد شد.
بنابر روایاتی که از پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) رسیده، بر همه لازم است در راه به دست آوردن «درآمد حلال» تلاش کنند و از بیکاری و تنبلی و حرام خواری جدّاً بپرهیزند. پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید: «طَلَبَ الحَلالِ فَریضَهٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ وَ مُسِْلِمَهٍُ؛به دنبال روزی حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است».و نیز از وی روایت شده که: «خدا دوست می دارد که بنده اش را در راه کسب حلال در رنج و زحمت ببیند». و نیز می فرماید: «اَلکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهدِ فی سَبیلِ الله؛کسی که برای اداره زندگی خانواده اش تلاش می کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند». در حدیث دیگر پیامبر اکرم(ص) فرمود: «إنَّ اللهَ یُبْغِضُ الشّابَّ الفارِغ؛ جوان بیکار، مورد خشم خداوند است».و می فرماید: «انسان سالم و بیکاری که نه مشغول کارهای دنیایی و نه مشغول کارهای آخرتی باشد، مورد خشم پروردگار است». ابن عبّاس می گوید، هر گاه پیامبر(ص) از شخصی خوشش می آمد، از شغل او می پرسید. اگر می گفتند او شغلی ندارد، می فرمود: از چشم من افتاد. وقتی از آن حضرت، علت آن را می پرسیدند، می فرمود: مؤمن اگر دارای شغلی نباشد، با دین فروشی زندگی خودش را اداره می کند. انس بن مالک می گوید: روزی که رسول خدا(ص) از غزوه تبوک باز می گشت، سوربن معاذ انصاری، (یا سعد انصاری) به استقبال آن حضرت شتافت و با پیامبر(ص) دست داد. حضرت فرمود: چه باعث شده که دست هایت این گونه سفت و پینه بسته باشد؟ جواب داد: با بیل برای کسب نفقه خانواده ام کار می کنم. حضرت دست وی را بوسید و فرمود: این دست هرگز آتش جهنّم را حسّ نمی کند. بنابراین با اینکه روزی رسان خداوند متعال است: )إنَّ الله هُوَ الرَّزّاق و خود روزی را تقسیم و تقدیر می کند، امّا همه موظفند منبع درآمدی حلال داشته باشند؛ زیرا خداوند به وسیله اسباب روزی می دهد. بندگان خدا باید به دنبال کسب حلال باشند و شغلی را پیشه خود سازد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «به دنبال روزی حلال رفتن را رها نکن؛ زیرا این در تقویت دینت مؤثر است.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان